آیا طلا جزو مهریه حساب می‌شود؟

تصور کنید سال‌ها از زندگی مشترک شما گذشته و در مناسبت‌های گوناگون، همسرتان قطعات مختلفی از طلا به شما هدیه داده است. یک سرویس زیبا برای سالگرد ازدواج، یک دستبند برای تولدتان و چندین قطعه دیگر. حالا در نقطه‌ای ایستاده‌اید که صحبت از جدایی و مهریه به میان آمده است. یک سوال بزرگ و نگران‌کننده ذهن شما را درگیر می‌کند: تکلیف این طلاها چه می‌شود؟ آیا این طلاها بخشی از مهریه شما هستند یا یک دارایی شخصی که مالکیتش کاملاً از آن شماست؟ این سوال، دغدغه بسیاری از زنان و حتی مردان در آستانه طلاق یا حتی در طول زندگی مشترک است. در این نوشته، به عنوان یک حقوقدان، قصد دارم به زبان ساده و شفاف، تمام زوایای این موضوع را برای شما روشن کنم.

آیا طلا جزو مهریه حساب می شود؟

پاسخ به این سوال کلیدی، بسیار ساده‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید و تنها در یک جا پیدا می‌شود: سند ازدواج شما .

• حالت اول: طلا به عنوان مهریه در عقدنامه ذکر شده است اگر در زمان عقد، به صورت شفاف و مشخص، مقداری طلا (مثلاً 50 سکه بهار آزادی به همراه یک سرویس طلای 100 گرمی) به عنوان مهریه در سند ازدواج شما ثبت شده باشد، آن طلا قطعاً بخشی از مهریه است . در این حالت، شما به عنوان زوجه، حق دارید دقیقاً همان مقدار طلا را به عنوان مهریه خود مطالبه کنید و زوج نیز موظف به پرداخت آن است.

• حالت دوم: طلا در عقدنامه ذکر نشده است این حالت، وضعیت رایج‌تری است. طلاهایی که شوهر در طول زندگی مشترک و به مناسبت‌های مختلف مانند تولد، سالگرد ازدواج یا عید به همسرش می‌دهد، اگر در سند ازدواج به عنوان مهریه قید نشده باشند، از نظر قانونی مهریه محسوب نمی‌شوند . قانون این طلاها را تحت عنوان "هِبه" شناسایی می‌کند.

هِبه یعنی چه؟ هِبه در قانون مدنی به زبان ساده یعنی بخشش رایگان یک مال به شخص دیگر . وقتی مردی به همسرش طلا هدیه می‌دهد، در واقع آن را به او هِبه کرده است. با این کار، مالکیت طلا به طور کامل به زن منتقل می‌شود و زن صاحب قطعی آن طلا به شمار می‌رود. در نتیجه، می‌تواند هرگونه تصمیمی برای آن بگیرد؛ آن را بفروشد، به دیگری ببخشد یا از آن استفاده کند و برای این کارها به اجازه شوهرش نیازی ندارد .

تکلیف طلا بعد از طلاق

وقتی صحبت از طلاق می‌شود، تکلیف طلاها به یکی از مهم‌ترین چالش‌های مالی زوجین تبدیل می‌شود. همانطور که گفتیم، اگر طلا به عنوان هدیه به زن داده شده باشد، مالکیت آن با زن است و این موضوع حتی بعد از طلاق هم تغییری نمی‌کند . اما گاهی مردان ادعایی متفاوت را مطرح می‌کنند.

آیا مرد می‌تواند طلایی که هدیه داده را پس بگیرد؟ در قانون، عقدی که بر اساس آن هدیه داده می‌شود (عقد هبه)، یک عقد "جایز" است. یعنی هدیه‌دهنده (در اینجا شوهر) تحت شرایطی می‌تواند از هدیه خود برگردد و آن را پس بگیرد. این عمل را در حقوق "رجوع از هبه" می‌نامند . اما این رجوع شرایط بسیار مهمی دارد و همیشه ممکن نیست. مرد در شرایط زیر نمی‌تواند طلایی که هدیه داده را پس بگیرد:

1. اگر طلا از بین رفته باشد: چنانچه طلا فروخته شده، دزدیده شده یا به هر دلیلی دیگر وجود خارجی نداشته باشد، امکان پس گرفتن آن نیست .

2. اگر مالکیت طلا منتقل شده باشد: اگر زن طلا را به شخص دیگری فروخته یا بخشیده باشد، دیگر مرد نمی‌تواند ادعایی روی آن داشته باشد .

3. اگر در طلا تغییر اساسی ایجاد شده باشد: برای مثال، اگر زن انگشتر هدیه را به طلافروشی داده و آن را به یک گردنبند تبدیل کرده باشد، مرد دیگر حق پس گرفتن آن را ندارد .

4. اگر هبه در ازای چیزی بوده باشد (هبه معوض): اگر زن در ازای دریافت طلا، کاری انجام داده یا مالی را به شوهرش داده باشد و آن عوض هم دریافت شده باشد، مرد نمی‌تواند طلا را پس بگیرد. برخی حقوقدانان معتقدند نفس ازدواج و زندگی مشترک، خود یک نوع عوض غیرمادی است و به همین دلیل، هدایای بین زوجین قابل پس گرفتن نیستند .

بنابراین، اگر مردی بخواهد طلاها را پس بگیرد، باید ثابت کند که هیچ‌کدام از این شرایط وجود ندارد و عین همان طلا، بدون تغییر و در مالکیت زن موجود است.

مالکیت طلاهای داده شده بعد از طلاق

مالکیت طلاهایی که به عنوان هدیه از طرف شوهر یا خانواده او به زن داده شده، به طور کامل متعلق به زن است . این یک اصل حقوقی است. زن می‌تواند هر زمان که بخواهد در این اموال تصرف کند.

اما یک استثنا وجود دارد: گاهی مرد ادعا می‌کند که طلاها را به عنوان هدیه به همسرش نداده، بلکه به صورت "امانت" در اختیار او قرار داده تا صرفاً از آنها استفاده کند (مثلاً در مهمانی‌ها). اثبات این ادعا بسیار دشوار است و بار اثبات آن کاملاً بر دوش مرد است . او باید دلایل محکمی به دادگاه نشان دهد که نیت او بخشش و هدیه نبوده، بلکه سپردن امانت بوده است. فاکتور خرید به تنهایی این موضوع را ثابت نمی‌کند، بلکه صرفاً نشان می‌دهد چه کسی پول طلا را پرداخت کرده است.

طلاهای هدیه در ازای مهریه

آیا مرد می‌تواند بعد از چند سال زندگی مشترک، هنگام طلاق ادعا کند طلاهایی که برای همسرش خریده، بابت بخشی از مهریه او بوده است؟ پاسخ قاطع قانون به این سوال "خیر" است، مگر اینکه یک قرارداد کتبی و مشخص بین زن و مرد وجود داشته باشد که در آن به صراحت قید شده باشد این قطعه طلا در ازای فلان مقدار از مهریه به زن داده می‌شود .

بدون وجود چنین سندی، فرض قانون بر این است که طلاها هدیه بوده‌اند و یک محبت جداگانه از تعهد اصلی مرد یعنی مهریه به شمار می‌روند. بنابراین، مرد نمی‌تواند به صورت یک‌طرفه، هدایای خود را به جای مهریه حساب کند و همچنان به پرداخت کامل مهریه تعیین شده در عقدنامه، بدهکار خواهد بود .

آیا فروش طلا توسط زن جرم است؟

یکی از سوالات پرتکرار این است که آیا زن برای فروختن طلاهایش به اجازه شوهر احتیاج دارد؟ پاسخ به این سوال بستگی به ماهیت حقوقی مالکیت طلا دارد:

• وقتی طلا متعلق به زن است: اگر طلا هدیه‌ای باشد که شوهر به او داده یا از خانواده پدری خود آورده، زن مالک صددرصدی آن است و برای فروش آن به اجازه هیچ‌کس، از جمله شوهرش، احتیاجی ندارد. فروش این طلاها هیچ عواقب حقوقی یا کیفری برای زن ندارد .

• وقتی طلا امانت است: اگر مرد بتواند در دادگاه ثابت کند که طلا را فقط برای استفاده موقت و به عنوان امانت به همسرش سپرده، در این صورت فروش آن توسط زن، جرم "خیانت در امانت" محسوب می‌شود و مرد می‌تواند شکایت کیفری کند .

وقتی طلا دزدی باشد: در حالت بسیار نادر، اگر زن طلای متعلق به شوهر را که در خانه نگهداری می‌شود و هیچ حقی نسبت به آن ندارد، بدون اجازه بردارد و بفروشد، این عمل می‌تواند مصداق جرم "سرقت" باشد . البته اثبات این جرایم در روابط بین زوجین در دادگاه‌ها با حساسیت و سخت‌گیری زیادی بررسی می‌شود.