مقدمه
گاهی اوقات تصمیماتی که به نظر ساده می‌رسند، می‌توانند مسیر زندگی را به‌کلی تغییر دهند. تصور کنید زنی که به دلیل احساسات لحظه‌ای یا حتی علاقه‌ زیاد، مهریه‌اش را می‌بخشد. اما زمانی که شرایط زندگی تغییر می‌کند، احساس می‌کند که شاید آن تصمیم اشتباه بوده است. حالا او با یک سوال مهم روبه‌روست: «آیا می‌توانم بعد از بخشیدن مهریه، آن را دوباره مطالبه کنم؟»

این پرسش نه‌تنها برای بسیاری از زنان در موقعیت‌های مشابه مطرح است، بلکه می‌تواند دغدغه‌ای باشد که گاهی به تصمیمات بزرگ منتهی می‌شود. آیا در چنین شرایطی راهی برای بازگشت به وضعیت قبلی وجود دارد؟ برای کسانی که چنین سوالاتی دارند، دانستن ابعاد قانونی این تصمیم و آگاهی از حقوق خود می‌تواند کمک بزرگی باشد.

در این نوشته، به بررسی شرایط مختلفی خواهیم پرداخت که ممکن است باعث پشیمانی از بخشش مهریه شوند و بررسی خواهیم کرد که در چه شرایطی زن می‌تواند دوباره از حق خود دفاع کند.

 گرفتن مهریه بعد از بخشیدن

نخست باید روشن شود چرا زن گاهی مهریه‌اش را می‌بخشد و بعد ممکن است دوباره برای دریافت آن اقدام کند. دلایل بسیار است. یکی ممکن است به‌خاطر علاقه‌ی شدید به همسرش بگوید: «مهریه را بخشیدم، چون همدیگر را دوست داریم و دلم نمی‌خواهد درگیر مسائل مالی باشیم.» دیگری شاید هنگام طلاق به این جمع‌بندی برسد که «اگر مهریه را ببخشم، شوهرم راضی می‌شود تا سند طلاق را هرچه سریع‌تر ثبت کند.»

اما روزگار همیشه بر یک پاشنه نمی‌چرخد. گاهی وضعیت عاطفی دگرگون می‌شود یا شرایط زندگی ناخوشایند می‌گردد. علاوه بر آن، بعضی زنان حس می‌کنند از طرف همسرشان فریب خورده‌اند، چون طرف مقابل قولی داده بوده که هرگز عملی نشده است. بنابراین زن به‌فکر بازگرداندن حق خود می‌افتد و می‌گوید: «من قبلاً مهریه‌ام را بخشیدم، اما الان پشیمانم.»

برای گرفتن مهریه بعد از بخشیدن، باید بررسی کنیم که اساساً بخشش طبق کدام روش بوده است. آیا زوجه به‌ شکل شفاهی گفته «بخشش مهریه کردم!» یا در دفتر اسناد رسمی سندی رسمی را امضا کرده و از حقوق خود صرف‌نظر کرده؟ هر کدام از این شیوه‌ها باعث تفاوت در امکان رجوع یا عدم آن می‌شود.

گاه می‌بینیم زنی به همسرش نوشته‌ای می‌دهد که نشان می‌دهد مهریه را بخشیده‌، اما سند رسمی تنظیم نشده است. در چنین شرایطی است که زن قادر است با مراجعه به دادگاه ادعا کند «من از حقوقم آگاه نبودم یا تحت فشار امضا دادم و مستند رسمی ثبت نشده است.» آن وقت می‌تواند دادخواست مطالبه مهریه را مطرح کند. این رفتار چندان ساده نیست و نیازمند مشاوره حقوقی و زمان کافی است.

نکته قابل‌دقت این است که اگر زن مهریه را رسماً ابراء کرده باشد، دیگر راهی برای برگشت باقی نمی‌ماند، مگر در موارد عالی و استثنایی مانند بروز تقلب یا اثبات ناتوانی زن به هنگام بخشش (مثلاً زن صغیر یا دچار اختلال خاصی بوده است). بنابراین برای تشخیص امکان گرفتن مهریه بعد از بخشش، باید دقیقاً روشن شود کدام نوع بخشش رخ داده است.

آیا زن بعد از بخشیدن مهریه می‌تواند باز مطالبه کند؟

پرسشی بسیار کلیدی همین است. پاسخ بستگی به نوع کاری دارد که زن انجام داده است. اگر صرفاً با زبان، در حضور چند آشنا گفته «مهریه‌ام را بخشیدم» و هیچ سند رسمی یا نوشته‌ی محضری وجود ندارد، احتمال مطالبه‌ی دوباره یک گام بالاتر است. البته باز هم می‌تواند چالش‌برانگیز شود، چون مرد می‌تواند شاهد بیاورد یا دست‌نوشته‌های زن را نشان دهد.

اگر زن به شیوه‌ی عرفی و غیررسمی بخشش کرده باشد، امکان پس گرفتن مهریه راحت‌تر است. ولی اگر در دفتر اسناد رسمی سندی با عنوان «ابراء مهریه» تنظیم شود، زن حق رجوع ندارد. بین ابراء و هبه هم تفاوت وجود دارد. در هبه ممکن است زن حق رجوع داشته باشد، اما در ابراء چنین شانسی کم‌رنگ است، زیرا ابراء یعنی پایان کامل دین.

ضمن اینکه گاهی زن مهریه را به صورت هبه‌ی معوض می‌بخشد. یعنی در ازای دست‌یافتن به امتیازی خاص، رضایت می‌دهد مهریه‌اش را ببخشد. اگر امتیاز یادشده توسط مرد برآورده نشود، زن می‌تواند به هبه‌ی خود رجوع کند، چون شرط اصلی نقض شده است.

پس خطاب به زنانی که پرسش دارند "آیا فرصتی هست مهریه‌ای که بخشیده‌اند را دوباره بگیرند؟" می‌توان گفت اگر سند ابراء محضری ندارید، اگر دفترخانه سند رسمی نبسته‌ و اگر شرایط خاصی وجود دارد که نشان می‌دهد فریب رخ داده است، یا فشار وارد شده، شاید بتوان رجوع کرد. اما اگر همه چیز به شکل جدی و رسمی ثبت گردیده، مثل سندی که به‌روشنی می‌گوید «زن از حق مهریه‌اش گذشت و هیچ‌گونه دعوایی بر ذمه‌ی شوهر باقی نماند»، در چنین حالتی ابزار حقوقی کافی برای بازپس‌گیری وجود ندارد.

محکم‌ترین سند برای بخشش مهریه

قانون‌گذاران و حقوقدانان وقتی از محکم‌ترین سند حرف می‌زنند، مقصودشان سند رسمی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود. حال اگر زنی قصد داشته باشد مهریه‌اش را کلاً ساقط کند و همه چیز بی‌چون‌و‌چرا باشد، اغلب توصیه می‌شود به دفتر ثبت اسناد بروند و سندی به نام «ابراء مهریه» تنظیم کنند که صددرصد رسمی است. آن‌گاه اگر زن بخواهد یک روزی پشیمان گردد، دادگاه با تکیه بر همان سند رسمی می‌گوید: «در سند رسمی چیزی مشخص شده که دیگر جای مذاکره باقی نمی‌گذارد.»

گرچه سند عادی یا نوشته‌ی دست‌نویس هم می‌تواند اثر داشته باشد، اما هرگز به‌اندازه‌ی سند رسمی در دفترخانه قدرتمند نیست. شاهدان هم ممکن است هنگام دادگاه دعوت شوند و هر کدام توضیحاتی بدهند. اما وقتی سند رسمی میان دو نفر ثبت شد، دادگاه معمولاً آن را برتر از لایحه‌های شفاهی و شهادت دیگران می‌داند.

پس اگر زنی بخواهد بدون راه برگشت، مهر خود را ببخشد، بهترین مسیر رفتن به دفتر اسناد رسمی و امضای آن سند ابراء به‌شکل بی‌قیدوشرط است. در آن صورت دیگر راهی برای بازپس‌گیری باز نخواهد ماند.

پشیمانی پس از بخشش مهریه

یکی از پرسش‌های متداول در مسائل حقوقی مربوط به مهریه، پشیمانی زنی است که در مراحل اولیه زندگی مشترک، مهریه را به شوهر می‌بخشد، اما پس از مدتی و به‌ویژه در شرایط بحرانی زندگی، از تصمیم خود پشیمان می‌شود. در این مواقع، بسیاری از افراد سوال می‌کنند که آیا می‌توانند مهریه را دوباره پس بگیرند یا خیر.

در صورتی که بخشش مهریه به‌طور قانونی انجام شده باشد و زن نتواند ثابت کند که تحت فشار، فریب یا نقص اهلیت قرار داشته است، پشیمانی تاثیری در بازگشت بخشش نخواهد داشت. اگر شرایط پیچیده‌ای مانند مخالفت خانواده یا فرزندان وجود داشته باشد، این مسائل تاثیری در وضعیت قانونی بخشش نخواهند گذاشت.

با این حال، در برخی موارد خاص، بسته به نوع طلاق و اسناد تنظیم‌شده، امکان بازگشت بخشش مهریه وجود دارد. برای مثال، در طلاق خلع، اگر زن مبلغی به شوهر پرداخت کرده باشد تا او را به طلاق راضی کند، و سپس در دوران عده (مدت زمانی که پس از طلاق زن برای ازدواج مجدد نمی‌تواند با کسی ازدواج کند) بخواهد مهریه را پس بگیرد، ممکن است شوهر نیز بتواند به زندگی مشترک بازگردد.

همچنین، در مواردی که زن بخشش مهریه را در ازای دریافت حق حضانت فرزندان انجام داده باشد و مرد به تعهدات خود عمل نکرده باشد، ممکن است دادگاه تشخیص دهد که هبه (بخشش) معوض بوده و در نتیجه زن می‌تواند در صورتی که اسناد مستحکم و قابل استنادی وجود نداشته باشد، مهریه را بازپس گیرد.

به‌طور کلی، پشیمانی در خصوص بخشش مهریه تنها در صورتی ممکن است موثر باشد که هبه قابل رجوع بوده باشد، یا زن بتواند ثابت کند که تحت فشار یا فریب قرار گرفته، یا اهلیت کافی برای انجام بخشش نداشته است. در غیر این صورت، دادگاه به پشیمانی زن توجهی نخواهد کرد.

روش‌های بخشیدن مهریه

زن برای بخشیدن مهریه می‌تواند چند شیوه انتخاب کند:

1. شفاهی: زن در جمعی دوستانه می‌گوید «مهریه‌ام را بخشیدم.» هیچ سند رسمی نوشته نمی‌شود. این روال بسیار ضعیف است و بعدها می‌تواند قابل انکار یا رجوع باشد.
   
   

2. دست‌نوشته یا سند عادی: زن بر کاغذی می‌نویسد مهریه‌اش را بخشیده و امضا می‌کند. این روش کمی جدی‌تر از شفاهی است، اما همچنان در برابر دادگاه رسمی قدرت کمتری دارد. زن می‌تواند ادعا کند اشتباه کرده یا تحت فشار بوده یا تاریخ نامشخص بوده است.
   
   

3. سند رسمی (هبه): زنی که به دفترخانه می‌رود و آنجا سند هبه تنظیم می‌کند. معنایش این است زن «مال خود را هدیه می‌دهد» اما در برخی هبه‌ها، امکان رجوع هست. مثلاً اگر هبه‌ی غیرمعوض باشد، یا اگر شرط خاصی باشد و مرد آن را عملی نکرده باشد.
   
   

4. سند رسمی (ابراء): این حالت قوی‌ترین نسخه است. زن در این سند متعهد می‌شود هرچه مهریه بوده را از گردن مرد برداشته و شوهرش را کاملاً بری‌الذمه اعلام می‌کند. در این حالت بازگشت ناممکن می‌شود، مگر ادعای دقیقی درباره فریب یا اجبار یا عدم توانایی زن به هنگام امضای سند روی دهد که در عمل تاییدش مشکل است.
   
   

5. بخشش در طلاق خلع یا توافقی: گاهی زن هنگام طلاق می‌گوید: «مهریه را می‌بخشم تا شوهر هم به جدایی راضی شود.» در این شیوه، اگر زن در دوران عده به آنچه بخشیده رجوع کند، مرد هم حق رجوع به زن دارد. یعنی ممکن است دیگر مسیر طلاق ادامه پیدا نکند.
   
   

هر روشی که زن برگزیند، می‌تواند آثار متفاوتی در رجوع آتی داشته باشد. پس پیش از تصمیم، توصیه می‌شود زن خوب فکر کند تا پس از گذشت زمانی، دچار سردرگمی نشود.

 تحت فشار قرار دادن زن برای بخشیدن مهریه

در برخی موارد، ممکن است مرد به زن فشار وارد کند تا مهریه را ببخشد، نظیر تهدیدهایی همچون «یا مهریه را ببخش یا اجازه نمی‌دهم فرزندت را ببینی». همچنین، ممکن است زن در موقعیت‌های احساسی و دشوار قرار گیرد که او را به بخشیدن مهریه وادار کند. چنین رفتارهایی از نظر قانونی ناپسند و نادرست است و قانون هیچ‌گونه فشار و اجبار را نمی‌پذیرد.

اگر زن بتواند اثبات کند که هنگام بخشش مهریه تحت تهدید، اکراه یا فریب قرار گرفته است، ممکن است موفق شود سند بخشش مهریه را باطل کند. برای اثبات اکراه، زن باید شواهد قابل قبولی ارائه دهد. به‌عنوان مثال، اگر پیامکی که تهدیدات مرد را نشان می‌دهد در دسترس باشد، یا شاهدانی که رفتار خشونت‌آمیز مرد را تایید کنند وجود داشته باشند، زن می‌تواند این شواهد را در دادگاه ارائه کند.

در مواردی که فشار روانی وارد شده باشد، مانند زمانی که مرد زن را در مکانی حبس کرده و مجبور به امضای وکالت بخشش کرده است، زن می‌تواند شکایت کند. در این شرایط، قاضی پرونده را بررسی خواهد کرد تا مشخص شود آیا تهدید یا فشار واقعی بر زن وارد شده یا اینکه ادعا تنها به‌دلیل رنجش روحی مطرح شده است. اگر دادگاه تشخیص دهد که فشار یا اکراه وجود داشته است، بخشش مهریه باطل خواهد شد.

 برگرداندن مهریه ابرا شده

در حقوق، اصطلاح «ابراء دین» به معنای بخشش طلب است. به عبارت دیگر، وقتی زن به شوهر خود اعلام می‌کند که «دیگر هیچ دینی نسبت به مهریه من نداری»، تعهد شوهر به پرداخت مهریه به‌طور کامل از بین می‌رود و مهریه از نظر قانونی سقوط می‌کند.

پرسش مهم در این زمینه این است که «آیا می‌توان مهریه‌ای که ابرا شده را برگرداند؟» پاسخ معمول و قانونی به این سوال منفی است. ابراء به معنای سقوط تعهد است و به محض اینکه زن به‌طور رسمی به شوهر بگوید که او «بری‌الذمه» شده و این موضوع در یک سند رسمی ثبت گردد، امکان بازگشت مهریه عملاً وجود ندارد.

با این حال، در شرایط خاصی امکان بازگشت وجود دارد. برای مثال، اگر زن بتواند ثابت کند که ابراء مهریه تحت شرایط نادرست، فشار روانی، فریب یا عدم اهلیت صورت گرفته باشد، ممکن است دادگاه تصمیم به ابطال سند ابراء بگیرد. اما این شرایط بسیار محدود و استثنایی است.

بنابراین، اگر مهریه ابرا شده باشد، راه بازگشت به‌طور کلی بسیار دشوار است. زن باید پیش از اقدام به بخشش مهریه، از روال حقوقی و عواقب آن آگاه باشد و بدون مشاوره حقوقی اقدام نکند.

 فریب در بخشش مهریه

گاهی زن می‌گوید «همسرم با وعده‌ی دروغینِ نوشتن خانه به نام من یا دادن حق حضانت، مرا واداشت مهریه‌ام را ببخشم؛ اما بعدها خبری نشد!» اینجا ماجرا حالت فریب دارد. فریب در لغت حقوقی می‌تواند مبنایی برای باطل کردن بعضی معاملات باشد.

اگر زن بتواند نزد دادگاه ثابت کند که مرد فریب یا تدلیس کرده، امکان اینکه بخشش فسخ شود هست. مثلاً نشان دهد مرد فقط به زبان چنین وعده‌ای داده و زن براساس اطلاعات نادرست، بخشش انجام داده است.

دقت کنید که چنانچه زن سند محکمی داشته باشد که نشان می‌دهد قرار بوده موضوعی به او منتقل شود، اما مرد به عهدش عمل نکرده، زن می‌تواند رجوع کند. البته تشخیص فریب کار آسانی نیست و زمان‌بر خواهد بود. اما طبق قوانین اگر دادگاه فریب را احراز نماید، بخشش مهریه از اعتبار می‌افتد.

بخشش مهریه در دفترخانه

هنگامی که زن برای بخشش مهریه به دفترخانه می‌رود، معمولاً تصور می‌کند که قصد دارد مهریه را به‌طور کامل هبه کند. با این حال، در برخی موارد، مسئول دفتر اسناد رسمی ممکن است به‌جای هبه، عنوان «ابراء» را در متن سند درج کند. در صورتی که سند تحت عنوان «ابراء» ثبت شود، به‌معنای گذشت کامل زن از حق خود است و دیگر نمی‌تواند ادعایی در خصوص بازپس‌گیری مهریه داشته باشد. یکی از نکات مهم در این زمینه این است که برخی افراد بدون مشورت با یک مشاور حقوقی، چنین اسنادی را امضا می‌کنند و بعداً دچار پشیمانی می‌شوند.

در هنگام بخشش مهریه در دفترخانه، زن باید به موارد زیر توجه دقیق داشته باشد:

1. عنوان دقیق سند: آیا سند تحت عنوان «هبه» تنظیم می‌شود یا «ابراء»؟
   
   

2. حق رجوع: آیا در متن سند قید شده که زن حق رجوع از بخشش را برای خود محفوظ نگه می‌دارد؟
   
   

3. وضعیت مرد: آیا قول مرد کتبی است یا شفاهی؟ آیا در سند قید شده که مرد نیز تعهداتی دارد؟
   
   

4. شفافیت و دقت متن سند: هر چه متن سند دقیق‌تر و شفاف‌تر باشد، زن بعدها کمتر دچار مشکلات و دردسرهای قانونی خواهد شد.
   
   

اگر سند ثبت‌شده تحت عنوان «ابراء» باشد، زن دیگر نمی‌تواند مهریه را پس بگیرد. اما اگر سند تحت عنوان «هبه» یا «صلح» باشد و در متن آن به زن اجازه داده شده باشد که در صورت لزوم رجوع کند، ممکن است امکان بازگشت بخشش مهریه وجود داشته باشد.