نحوه ابطال سفته
تصور کنید برای ضمانت انجام یک کار، سفته‌ای امضا کرده‌اید و حالا پس از پایان تعهد، کارفرما از بازگرداندن آن خودداری می‌کند. یا شاید در شرایطی ناعادلانه و تحت فشار، مجبور به امضای سفته‌ای شده‌اید که حالا علیه شما به اجرا گذاشته شده است. این سناریوها، دغدغه بسیاری از افرادی است که با این سند تجاری سروکار دارند. سوال اصلی این است: آیا سفته‌ای که امضا کرده‌ایم، همیشه و تحت هر شرایطی معتبر است؟ آیا راهی برای بی‌اثر کردن و ابطال قانونی آن وجود دارد؟
در این مقاله، به عنوان یک راهنمای حقوقی، به زبان ساده و قدم به قدم توضیح می‌دهیم که سفته چیست و در چه شرایطی می‌توان آن را از اعتبار ساقط کرد. با ما همراه باشید تا با روش‌های قانونی اعتراض و دفاع در برابر سفته‌های غیرقانونی آشنا شوید.
سفته چیست و چه کاربردی دارد؟
پیش از آنکه به سراغ روش‌های ابطال برویم، بهتر است بدانیم سفته دقیقاً چیست. بر اساس قانون تجارت ایران، سفته یک سند تجاری رسمی است . شخصی که آن را امضا می‌کند (که به او متعهد یا صادرکننده می‌گویند)، قول می‌دهد که مبلغ مشخصی پول را در یک تاریخ معین یا هر زمان که دارنده سفته درخواست کند، به شخص دیگری بپردازد .
این اوراق در موقعیت‌های گوناگونی مثل دریافت وام، قراردادهای کاری، خریدهای قسطی، و معاملات تجاری به کار می‌روند . اما ناآگاهی از قوانین آن می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده شود .
آیا امکان باطل شدن سفته وجود دارد؟
پاسخ کوتاه و صریح، بله است. هرچند سفته یک سند معتبر و لازم‌الاجراست، اما این اعتبار مطلق نیست. در شرایطی خاص و با استناد به دلایل قانونی محکم، شما می‌توانید از طریق مراجع قضایی، درخواست بی‌اعتباری و ابطال آن را مطرح کنید . ابطال سفته به این معناست که آن سند دیگر ارزش قانونی برای مطالبه وجه ندارد و دارنده آن نمی‌تواند از طریق قانون شما را مجبور به پرداخت مبلغ آن کند .
چگونه سفته بی‌اعتبار می‌شود؟
بی‌اعتبار شدن یک سفته می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. برخی از این دلایل به شکل و ظاهر سند مربوط می‌شوند و برخی دیگر به ماهیت تعهدی که به خاطر آن سفته صادر شده است. در ادامه تمام این موارد را بررسی می‌کنیم.
ایرادات شکلی و ظاهری سفته
یک سفته برای آنکه سند تجاری معتبری باشد، باید حداقل اطلاعاتی را در خود جای دهد. نبود هر یک از این موارد می‌تواند اعتبار آن را زیر سوال ببرد:
-
نبود امضا یا مهر صادرکننده: مهم‌ترین بخش یک سفته، امضای متعهد است. سفته‌ای که امضا یا مهر صادرکننده را نداشته باشد، هیچ ارزشی ندارد و مانند یک تکه کاغذ باطله است . امضا نشان‌دهنده قبول تعهد از سوی شماست .
-
مشخص نبودن مبلغ: مبلغ سفته باید به طور واضح و مشخص، هم به عدد و هم به حروف، در آن نوشته شود . اگر سفته‌ای فاقد مبلغ باشد یا مبلغ آن نامشخص باشد، اعتباری نخواهد داشت .
-
نداشتن تاریخ پرداخت (سررسید): سفته یک سند زمان‌دار است. تاریخ پرداخت وجه باید در آن قید شود. اگر تاریخ سررسید مشخص نباشد، سفته ناقص است، هرچند در برخی موارد قانون آن را سفته عندالمطالبه (قابل پرداخت به محض درخواست) تلقی می‌کند . اما برای استفاده از مزایای کامل یک سند تجاری، تاریخ اهمیت بالایی دارد.
-
خط‌خوردگی یا تغییر در متن: هرگونه خط‌خوردگی، لاک‌گرفتگی یا تغییری که در متن اصلی سفته (مخصوصاً در مبلغ و تاریخ) بدون رضایت صادرکننده ایجاد شود، می‌تواند اعتبار آن را از بین ببرد و زمینه را برای ادعای جعل و سوءاستفاده باز کند .
دلایل ماهوی برای ابطال سفته
گاهی سفته از نظر ظاهری کامل و بدون نقص است، اما دلیل صدور آن مشکل دارد. در این شرایط نیز می‌توان برای ابطال آن اقدام کرد:
-
اثبات پرداخت دین: اگر شما بدهی یا تعهدی را که بابت آن سفته داده‌اید، به طور کامل پرداخت کرده‌اید اما دارنده سفته از بازگرداندن آن خودداری می‌کند، می‌توانید با استناد به مدارک پرداخت (مانند فیش واریز، رسید بانکی یا شهادت شهود) دادخواست ابطال سفته را به دادگاه بدهید .
-
صدور سفته تحت اجبار، اکراه یا تهدید: رضایت، شرط اصلی هر تعهد قانونی است. اگر بتوانید ثابت کنید که سفته را در شرایطی غیرعادی و تحت فشار، تهدید یا اجبار امضا کرده‌اید، آن سفته به دلیل نبود رضایت واقعی، قابل ابطال خواهد بود . پیام‌های تهدیدآمیز یا شهادت افرادی که در آن صحنه حاضر بوده‌اند، می‌توانند به عنوان مدرک به دادگاه کمک کنند .
-
صوری بودن تعهد (سفته بابت معامله ظاهری): گاهی سفته نه برای یک بدهی واقعی، بلکه صرفاً برای یک منظور ظاهری و نمایشی صادر می‌شود. اگر بتوانید ثابت کنید که هیچ معامله یا دین واقعی پشت این سفته وجود نداشته و صدور آن صوری بوده است، می‌توانید ابطال آن را درخواست کنید .
-
جعل امضا یا دستکاری در مندرجات: چنانچه امضای شما جعل شده باشد یا دارنده سفته پس از تحویل گرفتن آن، مبلغ یا تاریخ را به نفع خود تغییر داده باشد، شما می‌توانید با طرح شکایت کیفری جعل و درخواست کارشناسی خط، بی‌اعتباری سفته را ثابت کنید .
-
سوءاستفاده از سفته سفید امضا: سفته سفید امضا، سفته‌ای است که فقط امضا دارد و بخش‌های مربوط به مبلغ و تاریخ آن خالی گذاشته شده است. سپردن چنین سفته‌ای بسیار پرخطر است. اگر دارنده سفته از اعتماد شما سوءاستفاده کند و مبلغی نامعقول و خارج از توافق را در آن بنویسد، شما می‌توانید به این سوءاستفاده استناد کرده و درخواست ابطال یا اصلاح مبلغ آن را مطرح نمایید .
-
سفته بابت ضمانت و عدم تخلف متعهد: در بسیاری از قراردادهای کاری، سفته‌ای تحت عنوان «ضمانت حسن انجام کار» از کارمند یا کارگر گرفته می‌شود . کارفرما نمی‌تواند این سفته را هر زمان که خواست به اجرا بگذارد. او ابتدا باید در دادگاه ثابت کند که شما در انجام وظایف خود کوتاهی کرده‌اید یا خسارتی وارد کرده‌اید. اگر کارفرما بدون اثبات این موارد اقدام به مطالبه وجه سفته کند، شما می‌توانید به آن اعتراض کرده و درخواست ابطال آن را بنمایید .
نحوه اعتراض به سفته و درخواست ابطال
اگر با یکی از شرایط بالا روبه‌رو شدید و قصد دارید برای ابطال سفته خود اقدام کنید، باید مراحل قانونی زیر را طی کنید:
-
تنظیم دادخواست: اولین قدم، تنظیم یک دادخواست حقوقی با عنوان «ابطال سفته» است. در این دادخواست باید مشخصات خود، مشخصات طرف مقابل (دارنده سفته) و مشخصات سفته را به طور کامل بنویسید. مهم‌ترین بخش، شرح دلایل شما برای درخواست ابطال است. باید به طور واضح توضیح دهید که چرا معتقدید سفته باید باطل شود (مثلاً به دلیل پرداخت دین، جعل، اجبار و...) .
-
جمع‌آوری و ضمیمه کردن مستندات: حرف شما در دادگاه باید همراه با دلیل و مدرک باشد. تمام مستنداتی را که ادعای شما را ثابت می‌کند، جمع‌آوری کنید. این مدارک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
-
رسیدهای بانکی یا فیش‌های واریز وجه برای اثبات پرداخت .
-
شهادت شهودی که از ماجرا اطلاع دارند .
-
پیامک‌ها یا هرگونه مدرک دیگری که نشان‌دهنده تهدید و اجبار باشد .
-
در صورت ادعای جعل، درخواست ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری برای بررسی خط و امضا .
-
قراردادی که نشان می‌دهد سفته بابت ضمانت بوده است.
-
ثبت دادخواست در سامانه قضایی: پس از آماده شدن دادخواست و مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را به صورت رسمی ثبت کنید .
-
حضور در جلسه رسیدگی: پس از ثبت، برای شما و طرف مقابل زمان یک جلسه دادرسی تعیین می‌شود. در این جلسه باید حضور پیدا کرده و از دلایل و مستندات خود در مقابل قاضی دفاع کنید .
-
صدور رأی دادگاه: قاضی پس از شنیدن اظهارات طرفین و بررسی مدارک، رأی خود را صادر می‌کند. اگر ادعای شما ثابت شود، حکم به ابطال و بی‌اعتباری سفته صادر خواهد شد .
نکته مهم: مرجع رسیدگی به این دادخواست، بسته به مبلغ سفته متفاوت است. برای مبالغ کمتر (در حال حاضر تا سقف یکصد میلیون تومان)، شورای حل اختلاف صالح به رسیدگی است و برای مبالغ بالاتر، باید به دادگاه حقوقی مراجعه کرد .