تا به حال برایتان پیش آمده که با همسایه خود سر جای پارک یا سر و صدای زیاد به مشکل بخورید؟ یا شاید مستأجری دارید که اجاره خود را پرداخت نمی‌کند و نمی‌دانید از کجا باید شروع کنید؟ اولین فکری که به ذهن بسیاری می‌رسد، راهروهای طولانی و پیچیده دادگاه است؛ مسیری که می‌تواند هم زمان‌بر و هم پرهزینه باشد. اما آیا همیشه باید این مسیر دشوار را انتخاب کرد؟ آیا راهی ساده‌تر و سریع‌تر برای حل این مشکلات وجود ندارد؟

خبر خوب این است که برای بسیاری از اختلافات، یک راه حل جایگزین وجود دارد: شورای حل اختلاف. این نهاد برای کمک به مردم جهت حل و فصل مشکلاتشان بدون نیاز به تشریفات پیچیده دادگاهی به وجود آمده است. در این مقاله، به عنوان یک راهنمای حقوقی، به شما توضیح می‌دهیم که دقیقا چه پرونده‌هایی به این شورا می‌روند و این نهاد چگونه می‌تواند به شما کمک کند.

چه پرونده‌هایی به شورای حل اختلاف می‌رود؟

شاید برایتان سوال باشد که چرا یک پرونده کیفری باید به نهادی ارجاع شود که وظیفه اصلی‌اش صلح و سازش است. پاسخ این است که صلاحیت شورا در امور کیفری بسیار محدود است .

شورای حل اختلاف تنها می‌تواند به جرایم تعزیری رسیدگی کند که مجازات آن‌ها صرفاً جزای نقدی درجه هشت (یعنی جریمه‌های نقدی بسیار کم) باشد . این جرایم، تخلفات بسیار سبکی هستند که قانون‌گذار تشخیص داده نیازی به طی کردن مراحل پیچیده در دادسرا و دادگاه کیفری ندارند. هدف اصلی از این کار، کاهش بار کاری دادگاه‌ها و حل و فصل سریع‌تر اختلافات جزئی است. در این موارد هم، اولویت شورا همچنان تلاش برای ایجاد آشتی و جبران خسارت از سوی متهم است تا اینکه صرفاً جریمه‌ای صادر شود. برای جرایم سنگین‌تر، شورا هیچ صلاحیتی ندارد .

۱. دعاوی با هدف صلح و سازش

این اصلی‌ترین وظیفه شوراست. اگر شما و طرف مقابلتان هر دو بخواهید که مشکلتان را از طریق گفتگو و توافق حل کنید، می‌توانید به شورا مراجعه کنید. این موارد عبارتند از:

• کلیه امور حقوقی و مدنی: هرگونه اختلاف مالی یا غیرمالی بین افراد که جنبه کیفری نداشته باشد، می‌تواند برای سازش به شورا ارجاع شود .

• جرایم قابل گذشت: جرایمی که شروع و ادامه رسیدگی به آن‌ها به شکایت شاکی بستگی دارد و اگر شاکی رضایت دهد، پرونده بسته می‌شود (مانند توهین یا ضرب و جرح سبک) .

• جنبه خصوصی جرایم غیرقابل گذشت: در جرایمی که جنبه عمومی دارند (یعنی حتی اگر شاکی خصوصی رضایت دهد، قانون مجرم را مجازات می‌کند)، شورا می‌تواند برای توافق بر سر بخش خصوصی دعوا (مانند جبران خسارت) میانجیگری کند .

نکته مهم این است که تلاش برای سازش باید به درخواست و توافق هر دو طرف باشد. اگر یک طرف درخواست سازش کند ولی طرف دیگر در همان جلسه اول مخالفت خود را اعلام کند، پرونده بایگانی شده و طرفین به دادگاه راهنمایی می‌شوند .

۲. دعاوی که شورا در آن‌ها رأی صادر می‌کند

علاوه بر سازش، قاضی شورا می‌تواند در موارد مشخصی، پس از مشورت اعضا، رأی صادر کند. این رای همانند رأی دادگاه لازم‌الاجراست. این پرونده‌ها عبارتند از:

• دعاوی مالی تا سقف ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان): هرگونه درخواست برای دریافت وجه یا اموال منقول تا این سقف در صلاحیت شورا است .

• تخلیه عین مستاجره: تمامی دعاوی مربوط به درخواست تخلیه ملک استیجاری، به جز مواردی که به سرقفلی و حق کسب و پیشه مربوط می‌شود، در شورا قابل رسیدگی است .

• تعدیل اجاره‌بها: اگر مالک یا مستاجر درخواست تغییر مبلغ اجاره را داشته باشند و اختلافی در اصل رابطه استیجاری وجود نداشته باشد، می‌توانند به شورا مراجعه کنند .

• صدور گواهی انحصار وراثت: کارهایی مانند گرفتن گواهی حصر وراثت، مهر و موم کردن اموال متوفی و تحریر ترکه (لیست کردن اموال) توسط شورا انجام می‌شود .

• ادعای اعسار: اگر فردی در یک پرونده محکوم به پرداخت وجهی شده باشد و توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار (ناتوانی در پرداخت) خود را به همان شورایی که رای را صادر کرده، بدهد .

• تامین دلیل: اگر نگران هستید که دلایل و مدارک شما برای اثبات یک موضوع در آینده از بین برود، می‌توانید از شورا بخواهید که آن دلایل را صورت‌جلسه و حفظ کند .

• اختلافات همسایگان: بسیاری از مشکلات رایج بین همسایه‌ها مانند سر و صدا، استفاده از مشاعات ساختمان و مسائل مربوط به حریم خصوصی در شورا قابل حل و فصل است .

•  

تفاوت‌های شورای حل اختلاف و دادگاه‌ها

برای درک بهتر جایگاه شورا، خوب است تفاوت‌های کلیدی آن را دادگاه بدانیم:

• تشریفات رسیدگی: در دادگاه، تمام مراحل باید طبق قانون آیین دادرسی انجام شود، اما در شورا تشریفات قانونی بسیار کمتر و ساده‌تر است .

• هدف اصلی: هدف دادگاه صدور رای و مشخص کردن فرد پیروز در دعواست، در حالی که اولویت شورا ایجاد صلح بین طرفین است .

• سرعت: به دلیل حجم کمتر پرونده‌ها و رویه‌های ساده‌تر، رسیدگی در شورا بسیار سریع‌تر از دادگاه است .

• هزینه: هزینه دادرسی در شورای حل اختلاف به مراتب کمتر از هزینه‌های دادگاه است .

• اعضا: در دادگاه یک قاضی حرفه‌ای و منصوب قوه قضائیه رأی می‌دهد، اما اعضای شورا معمولاً از معتمدین محلی و افراد باتجربه انتخاب می‌شوند که در کنار یک قاضی فعالیت می‌کنند .

• صدور حکم حبس: شورای حل اختلاف به هیچ عنوان نمی‌تواند حکم حبس صادر کند، در حالی که دادگاه‌های کیفری این اختیار را دارند .

سرنوشت پرونده پس از شورای حل اختلاف

پس از مراجعه به شورا، دو حالت کلی برای پرونده شما متصور است:

1. دستیابی به توافق: اگر شما و طرف مقابل به صلح و سازش برسید، شورا متنی به نام "گزارش اصلاحی" تنظیم می‌کند. این گزارش پس از تایید قاضی شورا، به اندازه رأی دادگاه اعتبار دارد و کاملاً لازم‌الاجراست. در این حالت، پرونده به بهترین شکل ممکن به پایان می‌رسد .

عدم دستیابی به توافق: اگر تلاش‌های شورا برای ایجاد آشتی به نتیجه نرسد، یا موضوع از ابتدا در صلاحیت شورا برای صدور رأی نباشد، پرونده به دادگاه صالح فرستاده می‌شود تا مراحل رسیدگی قانونی در آنجا طی شود . همچنین اگر شورا رأیی صادر کند (نه گزارش اصلاحی)، این رای معمولاً قابل اعتراض و تجدیدنظر در دادگاه است.