مقدمه

در نظام حقوقی ایران، پیوند زناشویی امری جدی است و انحلال آن هم از راه‌های رسمی انجام می‌گیرد. طلاق، در حقیقت پایان پیوند زن و شوهر است و آثار فراوانی دارد. هنگام انحلال ازدواج همواره این پرسش مطرح می‌شود که چه روش‌هایی برای ثبت طلاق پیش‌بینی شده است و چگونه می‌توان طلاق را در شناسنامه درج کرد. بسیاری از زوج‌هایی که بر جدایی پافشاری دارند، ممکن است ندانند چه مراحلی باید طی شود تا صیغه طلاق جاری گردد و در ادامه، جدایی در شناسنامه ثبت شود.

در این نوشتار، با زبانی روان و ساده، به یکی از موضوع‌های مهم در حوزه خانوادگی می‌پردازیم: نحوه ثبت طلاق در شناسنامه. همچنین درباره زمان انجام این کار و مجازات‌های مرتبط سخن خواهیم گفت. این متن با رعایت ساختار مدنظر شما و پرهیز از کلماتی که ذکر شده (“ارائه”، “فراهم”، “تجربه”، “تضمین”، “اطمینان”، “ایده آل”، “غنی”، “نقش” و “مناسب”) نگارش شده است. تلاش بر این است که توضیحاتی روشن و کاربردی عرضه شود تا بتواند چراغ راه تمامی کسانی باشد که تصمیم بر خاتمه زندگی مشترک دارند و می‌خواهند مسیر قانونی ثبت طلاق را طی کنند.

 مقدمات ثبت طلاق در شناسنامه

در اولین گام برای اتمام ازدواج و جدایی قطعی، لازم است زن یا شوهر (یا هر دو) تصمیمشان را در قالب یک دادخواست رسمی به دادگاه اعلام کنند. البته در سال‌های اخیر طبق قواعد موجود، لازم است زوجین ابتدا از راه سامانه‌های مشاوره‌ای و مراکز مشاوره خانواده، نوبت دریافت کنند و جلساتی را پشت سر بگذارند. این امر به قصد کاهش اختلافات زناشویی شکل گرفته تا شاید راهکاری برای عدم جدایی پید شود.

پس از ثبت درخواست در سامانه مربوط به طلاق، زمانی برای مراجعه زن و شوهر به مراکز مشاوره مشخص می‌گردد. در آن جلسات، روان‌شناسان و کارشناسان سعی می‌کنند دلیل‌های اختلاف را بررسی کنند. اگر زوجین در آن جلسات همچنان اصرار بر متارکه داشته باشند، در مرحله بعد به دادگاه راهنمایی خواهند شد.

با رسیدن پرونده به دادگاه خانواده، قاضی شرایط و وضعیت زندگی را مورد رسیدگی قرار می‌دهد. پرونده می‌تواند انواع طلاق یک‌طرفه یا دوطرفه داشته باشد.

• اگر مرد قصد جدایی داشته باشد و زن به آن راضی نباشد، طلاق شکل یک‌جانبه دارد.

• گاهی زن، با سند و علت‌های محکم، از دادگاه درخواست پایان ازدواج می‌کند.

• گاهی زن و شوهر هر دو همسو بوده و تصمیم دارند بدون کشمکش راهی برای اتمام زندگی مشترک بیابند که به طلاق توافقی شناخته می‌شود.

پس از رسیدگی دادگاه، در صورت نبود مانع، گواهی عدم سازش (در طلاق از طرف مرد یا توافقی) یا حکم طلاق (در طلاق از طرف زن) صادر می‌شود. همین گواهی یا حکم، شرط اصلی و ضروری آغاز کار برای ثبت طلاق در شناسنامه است. اگر زنی حکم طلاق گرفت یا اگر مردی اجازه گرفت و همسرش را طلاق داد، باید حتما در یک بازه زمانی (سه ماه برای گواهی عدم سازش و شش ماه برای حکم طلاق) به یکی از دفترخانه‌های ثبت طلاق مراجعه وجود داشته باشد. در آن دفترخانه، صیغه طلاق جاری می‌گردد و در ادامه، ثبت طلاق در شناسنامه شکل می‌گیرد.

با پایان یافتن این فرایند دفترخانه‌ای، طلاق در مراجع قانونی رسمیت پیدا می‌کند. بنابراین مهم‌ترین مقدمه برای درج این رویداد در اسناد هویتی زوجین، برخورداری از رأی قطعی دادگاه است. بدون گواهی عدم سازش یا حکم دادگاه هیچ دفترخانه‌ای اجازه نوشتن این اتفاق در شناسنامه را ندارد.

 مراحل ثبت طلاق در شناسنامه

برای اینکه طلاق در شناسنامه درج شود، باید مراحلی پشت سر گذاشته شود:

1. ابتدا صدور رأی دادگاه
   ضروری است دادگاه تصمیم نهایی خود را اعلام کند. اگر طلاق از سوی مرد یا با توافق دو طرف دنبال شود، نامی که دادگاه برای رأی صادره می‌گذارد «گواهی عدم امکان سازش» است. اما اگر خانم برای طلاق اقامه دعوا کند و دلایلش پذیرفته شود، در پایان «حکم طلاق» دریافت می‌کند.
   
   

2. مراجعه به دفترخانه رسمی
   پس از اخذ مجوز دادگاه، زوجین باید مدارک شناسایی خود را به همراه اصل حکم یا گواهی دادگاه تحویل دفترخانه دهند. دفترخانه‌ای که انتخاب می‌شود لزوماً همان دفتری نیست که ازدواج در آن وقوع یافته است. هر دفتر ثبت طلاق، صلاحیت انجام کار دارد.
   
   

3. فراهم بودن مدارک خاص
   همین دفترخانه پیش از ثبت، از زن گواهی عدم بارداری می‌خواهد (مگر زن یائسه باشد یا دوشیزگی او احراز شده باشد). همچنین مرد باید سند ازدواج را داشته باشد یا اگر از بین رفته باشد، از دفتر ازدواج قبلی رونوشت بگیرد. معرفیه دو نفر شاهد هم لازم است: دو مرد عادل.
   
   

4. ثبت رسمی طلاق
   پس از رویت کامل مدارک و فراهم شدن مقدمات، صیغه طلاق جاری می‌شود. بعد از آن در سندهای مربوطه درج می‌گردد و دفتردار در مرحله بعد در شناسنامه هر دو نفر این اتفاق را می‌نویسد. شناسنامه زوجین ممهور خواهد شد.
   
   

5. تحویل شناسنامه و سند طلاق
   در آخرین گام، زن و شوهر بایگانی شدن طلاق خود را در دفاتر رسمی مشاهده می‌کنند و سند طلاقشان را تحویل می‌گیرند. به طور معمول یک نسخه از سند طلاق به هر کدام تحویل داده می‌شود. در این مرحله همه چیز پایان یافته است و طلاق در اسناد هویتی طرفین منعکس گردیده.
   
   

نحوه ثبت طلاق در شناسنامه

نحوه درج شدن واقعه طلاق در اسناد هویتی به این شکل است که پس از جاری شدن صیغه، دفتردار اطلاعات مربوط را در دفتر رسمی طلاق درج می‌کند. پس از آن، صفحه شناسنامه زن و مرد طبق مقررات، ممهور به مهر طلاق خواهد شد. مرجع رسمی که این کار را عهده‌دار می‌گردد، دفترخانه ازدواج و طلاق است و اداره ثبت احوال، مطابق داده‌های این دفاتر، سوابق را در سامانه‌های هویتی خودش ذخیره می‌نماید.

برای ثبت، زن یا شوهر کافی است به همان دفترخانه انتخابی مراجعه کنند و با همراه داشتن حکم یا گواهی دادگاه، مدارک هویتی و سایر الزامات، مراحل را پشت سر بگذارند. قانونی که منجر به اجبار ثبت این موضوع در شناسنامه شده، در جهت نظم‌بخشی به وضع خانوادگی اشخاص است. رغم اینکه در شرع، جاری شدن صیغه طلاق کفایت می‌کند، قانون حکم می‌کند که همه وقایع نکاح و طلاق باید در اسناد رسمی درج شود تا شفافیت وجود داشته باشد.

گام اساسی، تحویل حکم یا گواهی دادگاه طی مهلت سه یا شش ماه (بسته به نوع طلاق). اگر این مدت منقضی گردد و زوجین راهی برای تمدید نیابند، رأی از اعتبار می‌افتد و ایشان دوباره باید پروسه دادگاه را سپری کنند. همچنین بحث عدم حضور یکی از زوجین مطرح می‌شود که اگر مرد حاضر نشود، زن می‌تواند از امکانات قانونی استفاده کند و صیغه طلاق در غیابش خوانده می‌شود. در جهت مقابل، اگر زن نیاید، مرد قادر است جدایی را ثبت نموده و اطلاعیه‌ای برای زوجه خواهد فرستاد.

 مجازات عدم ثبت طلاق در شناسنامه

قانونگذار در قانون حمایت خانواده ، اعلام کرده هر کس اقدام به واقعه طلاق کند و از ثبت آن سرباز زند، با پیگیری قانونی روبرو خواهد شد. هدف از چنین مجازاتی جلوگیری از بی‌نظمی و پنهان‌کاری در ازدواج‌ها و جدایی‌ها است. طبق ماده 49 قانون یاد شده، اگر مردی بدون مراجعه به دفترخانه اقدام به طلاق نماید و تا یک ماه جهت درج آن نرود، دادگاه می‌تواند حکم کیفری صادر کند.

در حالت کلی، ثبت طلاق یک تکلیف همگانی است؛ به عبارت دیگر، وقتی دادگاه اجازه جدایی را صادر می‌کند، زوجین مکلف هستند برای ثبت طلاقشان اقدام کنند. اگر این دستور مورد توجه قرار نگیرد، مرد ممکن است به پرداخت جزای نقدی یا حتی حبس محکوم شود. بر اساس مقررات، جزای نقدی می‌تواند 80 تا 180 میلیون ریال باشد یا یک دوره حبس از 91 روز تا 6 ماه.

البته در عمل، بسیاری از اختلافات شخصی زوجین عامل اصلی است که باعث می‌شود یکی از آن‌ها نرود. اما باید دانست که این خودداری سبب نمی‌شود طلاق ثبت نشود. کافی است کسی که رأی دادگاه به نفعش صادر شده، نرفتن طرف دیگر را به محضر اطلاع دهد. در نهایت صیغه جاری خواهد شد. اگر مرد نخواهد ثبت کند، زن پیگیر می‌شود و مطابق ماده 49، امکان شکایت کیفری علیه مرد وجود دارد. در اصول شرعی، صیغه طلاق حتی بدون ثبت نیز معتبر است، اما مقام قانونگذاری برای پایین آوردن کلاهبرداری‌ها و پنهان کردن وضعیت تأهل، این الزام را مقرر کرده است.

مدت زمان ثبت طلاق در شناسنامه چقدر است؟

بعد از صدور گواهی عدم امکان سازش یا حکم طلاق توسط دادگاه، فقط یک فرصت محدود برای مراجعه به دفترخانه و ثبت رسمی طلاق وجود دارد.

• اگر طلاق از طرف مرد یا به‌صورت توافقی باشد، دادگاه گواهی عدم امکان سازش صادر می‌کند. این گواهی فقط ۳ ماه اعتبار دارد. یعنی اگر در این مدت به دفترخانه مراجعه نکنند، انگار تصمیم به طلاق را رها کرده‌اند.
  
  

• اما اگر زن به‌تنهایی درخواست طلاق داده باشد و دادگاه به نفع او رأی دهد، این رأی به‌عنوان حکم طلاق شناخته می‌شود و ۶ ماه اعتبار دارد. اگر زن در این مدت برای ثبت طلاق اقدام نکند، حکم از اعتبار می‌افتد و باید دوباره از اول دادخواست بدهد و تمام مراحل را طی کند.
  
  

به‌طور کلی، پس از صدور حکم یا گواهی، هر کدام از طرفین که حق ثبت دارند (مرد، زن یا هر دو)، باید قبل از پایان مهلت قانونی به دفترخانه طلاق مراجعه کنند. قانون‌گذار این مهلت را گذاشته تا شاید در این مدت، زوجین از تصمیم‌شان منصرف شوند یا مشکلشان با گفت‌وگو و سازش حل شود.

زمانی که مراجعه به دفترخانه انجام شد، مراحل ثبت رسمی طلاق سریع پیش می‌رود. چند روز پس از اجرای صیغه طلاق، سردفتر سند طلاق را صادر می‌کند و در نهایت، زوجین می‌توانند شناسنامه مهرخورده جدید خود را دریافت کنند.

 مهر طلاق در شناسنامه

وقتی صیغه طلاق در دفتری رسمی خوانده می‌شود، دفتردار اطلاعات مربوط به طلاق را در صفحات شناسنامه طرفین درج کرده و مهر میزند. این مهر شامل تاریخ دقیق طلاق، شماره دفترخانه طلاق و نام مرجع ثبت است. در واقع همین جمله نشانگر پایان ازدواج محسوب می‌شود.

گاهی افراد علاقه‌ای به درج طلاق در شناسنامه ندارند و می‌کوشند از روش‌هایی برای حذف نام همسر سابق استفاده کنند. قانون در حالت عادی اجازه حذف این واقعه را نمی‌دهد، مگر در بعضی شرایط مانند آنکه خانم دوشیزه باشد (یعنی پیش از طلاق، رابطه زناشویی رخ نداده باشد). در آن صورت پس از جاری شدن طلاق، زن می‌تواند با گواهی پزشکی قانونی ثابت کند باکره مانده است و درخواست صدور شناسنامه جدید بدهد.

همچنین اگر زنی باکره نباشد، برای پاک شدن نام همسر قبلی از شناسنامه، باید ازدواج جدیدی صورت بگیرد و ازدواج دوم رسمی شده باشد. در آن شرایط امکان دریافت شناسنامه بدون اسم همسر قبلی هست. هرچند که در سوابق ثبت احوال چنین ازدواج و طلاقی باقی می‌ماند و قابل یافتن است. اما دست کم جلد شناسنامه شخص جدید، آن اطلاعات را منعکس نمی‌کند.

مراحل ثبت طلاق در دفترخانه به صورت کامل

ثبت طلاق در دفترخانه روند چند مرحله‌ای دارد که به طور خلاصه اینها هستند:

1. نوبت گرفتن از مراکز مشاوره
   هم‌اکنون سامانه‌ای به نام تصمیم ایجاد شده که زوجین باید در آنجا اطلاعاتشان را وارد کنند و زمانی جهت مشاوره دریافت کنند. کارشناسان آن مراکز در تلاش‌اند که اگر راهی برای ادامه زندگی است، طرفین را متوجه نمایند. اگر از جدایی منصرف شدند که پرونده بسته می‌شود، وگرنه گواهی مشاوره برایشان صادر می‌شود.
   
   

2. تنظیم دادخواست
   در گام دوم یکی از زوجین یا هردو (بسته به نوع طلاق) باید دادخواست را از طریق دفاتر خدمات قضایی ارسال کنند تا به دادگاه خانواده برسد. در این دادخواست خلاصه‌ای از ماجرا درج می‌شود، مثلاً: طلاق از سوی مرد، طلاق از سوی زن، یا طلاق توافقی.
   
   

3. رسیدگی دادگاه و صدور حکم
   دادگاه خانواده با در نظر گرفتن تمامی ادله و شنیدن اظهارات طرفین، رأی صادر می‌کند. اگر موضوع مهریه، حضانت فرزند و مسائل مالی مشخص نشده باشد، قاضی تکلیف آن موارد را تعیین می‌نماید. در پایان این مرحله، بسته به اینکه طلاق از طرف چه کسی درخواست شده، گواهی عدم سازش (برای مرد یا توافقی) یا حکم طلاق (برای زن) صادر می‌شود.
   
   

4. مراجعه به دفترخانه
   حالا که رای نهایی صادر شد، مرد یا زن باید در بازه تعیین‌شده به دفترخانه طلاق رجوع کنند. این دفترخانه می‌تواند در هر نقطه‌ای واقع باشد. دفتردار مدارک ضروری را بررسی می‌کند و اگر مشکلی یافت نشود، صیغه جاری می‌گردد و طلاق در اسناد رسمی درج می‌شود.
   
   

5. ثبت در شناسنامه و تحویل سند
   پس از تمام این مقدمات، دفتردار در شناسنامه هر دوی آن‌ها، فهرست رویداد طلاق را درج می‌کند. آنگاه سند طلاق صادر شده و یک نسخه به زن و نسخه دیگر به مرد تحویل خواهد شد.
   
   

این روند، کوتاه یا بلند بودنش به همکاری زوجین و شفاف بودن شرایط هر پرونده وابسته است. البته اگر وکیل پایه یک دادگستری هم داشته باشند، بخش قابل‌توجهی از کارها به وسیله او انجام می‌شود و نیاز به مراجعه حضوری زن و شوهر نیست (بجز لحظاتی که محضر تکلیف می‌کند).

 مدارک لازم برای ثبت طلاق از طرف زن در محضر

وقتی خانم شخصاً اقدام به طرح دعوا در دادگاه می‌کند (مثلاً بر مبنای عسر و حرج، شروط در عقدنامه یا مشکلات اخلاقی همسر)، اگر نتیجه مثبت شود، دادگاه حکم طلاق صادر خواهد کرد. این حکم شش ماه ظرفیت اجرایی دارد. مدارک زیر باید هنگام مراجعه به دفتر رسمی طلاق موجود باشد:

1. اصل حکم طلاق یا رأی قطعیت‌یافته
   زن باید برگه رسمی دادگاه را که اجازه طلاق می‌دهد به همراه داشته باشد. این مدرک نشانگر این است که دادگاه موانع را برداشته و زن می‌تواند متارکه کند.
   
   

2. سند ازدواج
   بدون این سند نمی‌توان رابطه زن و شوهری را ثابت کرد. اگر سند مفقود شده باشد، می‌توان از همان دفتر ازدواجی که عقد را ثبت کرده، یک رونوشت یا کپی برابر اصل گرفت.
   
   

3. گواهی عدم بارداری
   دفاتر رسمی معمولاً نتیجه آزمایش را می‌خواهند تا باردار نبودن زن را بداند. مگر خانمی که دوران یائسگی دارد یا دوشیزه بودن او احراز شده باشد.
   
   

4. مدارک شناسایی زن
   شناسنامه و کارت ملی لازمه شناسایی هویت است. اصل این مدارک مشاهده می‌شود و رونوشت آن در پرونده ذخیره خواهد شد.
   
   

5. دو شاهد عادل
   هر طلاقی نیازمند حضور یا شناسایی دو مرد مورد اعتماد (عادل) است. اگر زن موفق نشود این افراد را خودش معرفی کند، امکان دارد دفترخانه راهکاری برای معرفی گواهان داشته باشد. البته زن هزینه آن را متقبل می‌شود.
   
   

با آماده شدن این موارد و تحویل به دفتر رسمی ازدواج و طلاق، به سرعت عملیات رسمی شدن جدایی پیش می‌رود و دفتردار پس از اجرای صیغه و درج در دفتر، در شناسنامه طرفین اعلام می‌کند که رابطه زناشویی خاتمه یافته است. در نهایت، زن و مرد نسخه سند طلاق خود را تحویل می‌گیرند.

 مدارک مورد نیاز جهت ثبت درخواست طلاق از طرف شوهر در محضر

تحت قوانین فعلی، حتی مرد نیز برای طلاق دادن زن، ابتدا باید اجازه دادگاه را دریافت کند. بنابراین پیش از مراجعه حضوری به دفترخانه، ضروری است مدارکی فراهم گردد که مرد آن‌ها را به دفتردار نشان می‌دهد. این مدارک چنین‌اند:

1. گواهی عدم امکان سازش
   طلاقی که مرد درخواست می‌کند، از نوع رجعی است. دادگاه پس از بررسی شرایط، گواهی عدم سازش را صادر می‌کند. این گواهی صرفاً سه ماه اعتبار دارد. پس آقا نباید وقت را به درازا بکشد وگرنه سه ماه که سر شود باید دوباره همان مسیر دادگاه را طی کند.
   
   

2. اصل سند عقدنامه
   یا اگر سند گم شده باشد، مرد می‌تواند به دفتر ازدواجی که عقد را ثبت کرده برود و یک نسخه برابر اصل بگیرد. دفاتر طلاق به شدت در پی این سند هستند تا پیگیر رابطه زوجیت شوند.
   
   

3. مدارک هویتی
   کارت ملی و شناسنامه مرد، همچنین کپی‌های این اسناد حین انجام کار مهم است. دفتردار موظف است مشخصات مرد را ارزیابی نماید تا اشتباهی رخ ندهد.
   
   

4. گواهی عدم بارداری زن
   در حالت عمومی، مرد باید گواهی‌ای بیاورد که روشن کند زن باردار نیست؛ زیرا اگر بارداری در میان باشد، رویه‌ای دیگر برای حقوق جنین درنظر گرفته می‌شود. البته اگر زن حاضر نباشد، دفترخانه راهکاری برای ارجاع به آزمایشگاه خواهد یافت.
   
   

5. دو مرد شاهد
   برای ثبت طلاق، معرفی دو عادل ضرورت دارد. آقا می‌تواند اقوام یا دوستانش را معرفی نماید یا اگر نتوانست، معمولاً دفترخانه افرادی را آنجا دارد که با دریافت حق‌الزحمه، شاهد این فرایند می‌شوند.
   
   

با تسلیم این اسناد و حضور در دفتر رسمی ثبت طلاق، مرد می‌تواند صیغه شرعی را جاری کند. گرچه اگر زن نخواهد در محضر حاضر شود، اطلاع‌رسانی به او تفهیم می‌گردد و اگر زوجه باز هم نیامد، سردفتر طلاق را به شکل یک‌طرفه ثبت می‌کند و به زن اطلاع می‌دهد. پرداخت هزینه‌های این مرحله اغلب بر دوش مرد است، مگر توافقی دیگر شکل گرفته باشد.

 مدارک لازم برای ثبت طلاق از طرف زوجه در محضر

در فضای حقوقی، گاه از وکالتی که شوهر به زن داده است استفاده می‌گردد؛ یعنی خانم وکالتنامه فسخ نکاح را در اختیار دارد. در گذشته رایج بود که در دفتر ازدواج، یک «وکالت در طلاق» به زن اعطا کنند. براساس آن، خانم می‌تواند در مواقع ضروری بدون حضور شوهر در دادگاه حاضر شود و پس از دریافت حکم، به دفترخانه رجوع نماید. این شیوه به طلاق از سوی زوجه معروف است.

اگر زن براساس وکالت همسر، قصد جدا شدن دارد، باید همان مسیر دادگاه را بگذراند. مدارک زیر در این حالت نیاز خواهد بود:

1. سند وکالت‌نامه یا گزاره وکالت در عقدنامه
   زن باید نشان دهد طبق شروط عقدنامه این حق را دارد که از جانب شوهر همزمان کارهای دادگاهی را پیگیری کرده و در پایان، گواهی یا حکم را تحویل بگیرد.
   
   

2. گواهی عدم بارداری
   مانند دیگر اشکال طلاق، این موضوع باید در دفترخانه روشن شود.
   
   

3. اصل شناسنامه زن
   زیرا قرار است اطلاعات در شناسنامه او درج گردد و بخشی از فرایند شناسایی هویتی است.
   
   

4. سایر موارد
   همچون حکم دادگاه، سند ازدواج یا رونوشت، شاهدان ذکر شده، کارت ملی و . . .
   
   

در مجموع همانند دیگر شکل‌هاست. تفاوتش در آن است که زن در دادگاه نیز یک وکیل پایه یک می‌تواند داشته باشد که همه تکالیف حقوقی را انجام دهد. در پایان گواهی عدم سازش یا حکم طلاق صادر خواهد شد و زن در دفترخانه ثبت می‌کند.

 مدارک ثبت طلاق توافقی در محضر

طلاق توافقی جنبه‌ای است که هر دوی زن و مرد هم‌رأی هستند و نمی‌خواهند کشمکش یا پروسه طولانی داشته باشند. در این نوع دعوا، زن و شوهر در مورد مهریه، نفقه، اجرت‌المثل و حتی حضانت فرزند همکاری دارند. دادگاه نیز با مشاهده همسویی آنها، خیلی سریع‌تر رأی می‌دهد.

برای ثبت چنین طلاق در دفترخانه معمولا مدارک زیر ضروری است:

1. گواهی عدم سازش با سه ماه اعتبار
   زیرا اساس طلاق توافقی همان عدم سازش طرفین است و دادگاه مجوز می‌دهد.
   
   

2. شناسنامه و کارت ملی زن و شوهر
   جهت طی مراحل و ثبت مشخصات در اسناد رسمی.
   
   

3. سند ازدواج یا رونوشت
   دال بر محرز بودن رابطه زن و شوهری.
   
   

4. گواهی عدم بارداری زن
   مگر آنکه زن مشمول حالت یائسگی یا بکارت باشد.
   
   

5. دو مرد عادل برای شاهد
   هنگام اجرای صیغه طلاق نیاز به حضور یا شناسایی این افراد می‌باشد.
   
   

آنان که در این مسیر به وکیل مراجعه می‌کنند، معمولا دغدغه کمتری دارند؛ چون وکیل از جانب هر دو نفر کارهای دادگاه را دنبال می‌کند. هنگام رسیدن مجوز داوری، دفترخانه با دریافت مدارک فوق، فرایند طلاق را ثبت کرده و همه چیز خاتمه می‌یابد.

آیا طلاق در شناسنامه جدید ثبت می‌شود؟

پرسشی پرتکرار برای کسانی که طلاق گرفته‌اند، این است که اگر بخواهند شناسنامه را عوض کنند، چه می‌شود؟ آیا اداره ثبت احوال باز هم واقعه طلاق را در شناسنامه جدیدشان درج می‌کند؟ جواب به شکل کلی مثبت است؛ یعنی اصولاً تغییر شناسنامه باعث لغو شدن سابقه جدایی یا حذف مهر طلاق نمی‌شود.

با این حال، اگر زن هنگام طلاق دوشیزه تشخیص داده شود و نزد پزشکی قانونی اثبات گردد که رابطه زناشویی شکل نگرفته، بعد از جدایی می‌تواند با مراجعه به ثبت احوال شناسنامه جدید بگیرد که آن واقعه درج نشده باشد. همچنین در وضعیت فوت همسر یا ازدواج دوم زن (و ثبت رسمی‌اش) مواردی هست که اجازه حذف اطلاعات همسر قبلی داده شده است. البته همچنان تمامی این داده‌ها در آرشیو ثبت‌احوال نگهداری می‌شود و در صورت لزوم قابل ردیابی است.

پس پاسخ به سوال کلیدی “آیا طلاق در شناسنامه جدید ثبت می‌شود؟” برای اغلب اشخاص، بله است. مگر آنکه آن شرایط خاص وجود داشته باشد. یک نکته: گاهی افراد دوست دارند در ازدواج بعدی، طرف مقابل از پیشینه آن‌ها باخبر نباشد، که در قانون چنین سازوکاری عموما منع نشده، ولی بار دیگر یادآوری می‌شود: همه چیز در بایگانی الکترونیک ثبت‌احوال باقی است و با استعلام می‌توانش پیدا کرد.

 مدارک لازم برای ثبت طلاق در شناسنامه

پیش از اینکه دفترخانه، طلاق را در شناسنامه درج کند، باید وضعیت دادگاهی روشن شده باشد. در واقع، بیجاست که بدون رأی قطعی دادگاه راهی دفترخانه شوید. بنابراین ابتدا رأی قطعی می‌خواهیم: حکم طلاق یا گواهی عدم سازش. پس از آن متقاضی باید مدارک زیر را در اختیار داشته باشد:

1. اصل شناسنامه‌ها
   زن و شوهر یا هر کدام که مراجعه می‌کنند، باید اصل شناسنامه خویش را نشان دهند.
   
   

2. کارت ملی
   همانند شناسنامه، برای راستی‌آزمایی اطلاعات فردی.
   
   

3. سند ازدواج
   دفتردار به این سند مراجعه می‌کند تا بداند شماره عقد و نام دفتر کدام بوده و اطلاعات ازدواج را تایید کند. همچنین اگر سند در اختیار نیست، رونوشت رسمی‌اش باید آماده شود.
   
   

4. گواهی عدم بارداری
   چراکه باید مشخص باشد زن جنین در شکم ندارد. اگر داشته باشد، مرد مکلف می‌شود درباره امور فرزند تصمیماتی بگیرد و نفقه‌اش را بپردازد. برای خانم یائسه یا باکره، این بند لازم نیست.
   
   

5. دو گواهی مرد عادل
   تا هنگام اجرای صیغه، گواهی دهند که جدایی در حضورشان انجام شده است.
   
   

6. حکم طلاق (برای طلاق از طرف زن) یا گواهی عدم سازش (برای طلاق از طرف مرد یا توافقی)
   این برگه باید در مهلت اعتبار قانونی باشد. اگر منقضی شده باشد، لازم است از اول درخواست داده شود.
   
   

در نهایت دفتردار صیغه را تنظیم می‌کند و پس از خواندن آن، در اسناد لازم درج می‌نماید. سپس در صفحات شناسنامه زن و مرد نیز آن رویداد حک می‌شود. در صورتی که یکی از طرفین حاضر نباشد، طبق ماده 35 و 36 قانون حمایت خانواده، امکان ثبت غیابی جدایی نیز پیش‌بینی شده است.

 مدت زمان ثبت طلاق در شناسنامه

اگر بخواهیم از هنگام تقدیم دادخواست تا درج طلاق در شناسنامه حساب کنیم، ممکن است چند ماه طول بکشد. زیرا جلسات مشاوره و تشریفات دادگاه و ابلاغ‌ها زمانبر است. اما پس از دریافت رای لازم از دادگاه، اصولا بنیان کار طی شده و فرایند نهایی در دفترخانه زمان زیادی نمی‌برد.

در اغلب موارد، زمانی که در پرونده اختلافات عمیق در زمینه مهریه یا حضانت وجود ندارد، پروسه دادگاه حدود چند ماه زمان می‌برد. سپس اگر حکم یا گواهی صادر گردید، فرد مکلف است ظرف سه ماه (در صورت طلاق از طرف مرد یا توافقی) یا شش ماه (وقتی زن حکم گرفته) به دفترخانه رجوع نماید. در آنجا ثبت طلاق ممکن است یکی دو روزه انجام شود.

پس مرحله نهایی (از لحظه ورود به دفترخانه تا درج مهر در شناسنامه و دریافت سند طلاق) بسیار کوتاه است و بیش از یکی دو هفته طول نخواهد کشید. معمولا همان روز صیغه جاری می‌گردد و پس از درج در دفتری رسمی، زوجین باید چند روز دیگر مجددا مراجعه کرده و شناسنامه‌ها و سند طلاق را تحویل بگیرند. اگر هم عجله داشته باشند، می‌توانند از پیش هماهنگ کنند که در همین فاصله یکی دو روزه کارشان تمام گردد.

 طلاق بدون ثبت در شناسنامه

در احکام فقهی، جاری شدن صیغه طلاق و حضور دو شاهد، سبب می‌شود آینده رابطه زناشویی پایان یابد. اما در قانون، ثبت رخدادهای خانوادگی از جمله جدایی در اسناد رسمی اجبار شده است. حال اگر زن و شوهری بخواهند از ثبتی کردن طلاقشان خودداری کنند، این عمل مشمول مجازات برای مرد خواهد بود. بدین معنا که اگر اصلاح نکند، محکوم به جزای نقدی یا نوعی حبس می‌شود.

عدم ثبت در شناسنامه، از دید قانون نقض مقررات به حساب می‌آید. با اینکه آثار شرعی بر طلاق مخفی هم بار می‌شود (یعنی زن عده نگه می‌دارد و بعد می‌تواند شوهر انتخاب کند)، ولی به لحاظ حقوقی می‌تواند دردسرهایی به همراه داشته باشد. مثلا زن در شرایطی نام همسر را همچنان در شناسنامه می‌بیند و از امکانات قانونی بی‌نصیب می‌ماند یا مرد ممکن است دنبال ازدواج دوباره برود و زن را رها کند و زنی که از او جدا شده، درگیر پیگیری قضایی گردد.

از این رو توصیه می‌شود که زوجین با روال منطقی، مسیر دادگاهی را طی کنند و دفترخانه را در جریان گذارند تا همه چیز شفاف تمام شود. ضمن آنکه بسیاری از حمایت‌های مالی (مانند مطالبه مهریه یا نفقه گذشته و ...) در صورتی تثبیت می‌شود که واقعیت طلاق در مراجع رسمی به ثبت برسد و هیچ ابهامی درباره تاریخ و شرایط آن وجود نداشته باشد.

سخن پایانی

طلاق ابعاد گوناگونی دارد و ممکن است تاکنون بازه زمانی طولانی را صرف اختلاف و دعوا کرده باشید. اگر زوج یا زوجه در نهایت اصرار بر جدایی دارند، باید مراحل قانونی را پشت سر بگذارند. بخش مهمی از این مراحل مربوط به ثبت طلاق در شناسنامه است. برای این امر لازم است فرد حکم نهایی دادگاه (گواهی عدم سازش یا حکم طلاق) را بگیرد و مدارک گوناگونی از جمله سند ازدواج و مدارک هویتی را مهیا کند. در دفترخانه، صیغه طلاق جاری می‌شود و رویداد جدایی در شناسنامه هر دو درج می‌گردد.

پاسداری از نظم در امور هویتی افراد، سبب شده است که اگر طلاق در جایی ثبت رسمی نشود، مرد با مجازت کیفری مواجه شود و زن هم برای احقاق حقوق خویش حق شکایت داشته باشد. مدت اعتبار گواهی عدم سازش سه ماه و مدت اعتبار حکم طلاق شش ماه است. در نخستین فرصت پس از صدور رای دادگاه، باید برای تثبیت جدایی اقدام کرد. پس از ثبت طلاق، زوجین می‌توانند نسخه سند طلاقشان را تحویل بگیرند و بر آن اساس، سراغ کارهای دیگر زندگیشان بروند.

امید است این نوشتار، روشن‌کننده مسیر باشد و به پرسش‌های احتمالی پاسخ بدهد. اگرچه ورود به دادگاه خانواده دشوار به نظر می‌رسد، اما دنبال کردن درست مراحل حقوقی و آگاهی از پیش‌نیازها، از ایجاد دردسرهای بعدی جلوگیری می‌کند. همه چیز منوط به پیگیری همسران یا وکیل آن‌ها است. حتما باید دانست که ثبت شدن طلاق در شناسنامه پدیده‌ای اجباری است و عدم رعایت این خواسته قانونی به مشکلات مختلف دامن می‌زند.