آشنایی کامل با پابند الکترونیکی در ایران

مقدمه

آیا می‌دانستید که روزانه تعداد قابل توجهی از زندانیان در ایران با استفاده از فناوری پابند الکترونیکی تحت نظارت قرار می‌گیرند؟ این روش نوین به عنوان یکی از ابزارهای جایگزین حبس، امکان کاهش جمعیت زندان‌ها و اصلاح اجتماعی افراد را فراهم می‌کند. تصور کنید فردی که محکوم به حبس است، بتواند در کنار خانواده‌اش زندگی کند، در حالی که همچنان تحت نظارت قانونی قرار دارد. چنین قابلیتی چگونه می‌تواند زندگی او و جامعه را تحت تاثیر قرار دهد؟

در این مقاله، به بررسی عمیق مفهوم، شرایط دریافت، نحوه درخواست و عملکرد پابند الکترونیکی در نظام قضایی ایران می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا این فناوری را از نزدیک بشناسید و از کاربردهای آن در اصلاح نظام کیفری آگاه شوید.

پابند الکترونیکی چیست؟

تعریف پابند الکترونیکی

پابند الکترونیکی وسیله‌ای است که برای کنترل موقعیت فرد محکوم یا متهم به‌صورت ۲۴ ساعته استفاده می‌شود. این دستگاه معمولاً روی مچ پای شخص نصب شده و موقعیت مکانی او را به مراکز کنترل قضایی یا انتظامی گزارش می‌دهد. اگر فرد از محدوده مجاز تعیین‌شده (مثلاً از خانه یا شهر مشخص) خارج شود، دستگاه به‌طور خودکار هشدار می‌دهد.

اهداف به‌کارگیری پابند الکترونیکی

• کاهش جمعیت زندان‌ها با جایگزین کردن حبس در محیط بسته به منشور آزاد (اما کنترل‌شده).

• کمک به فرایند بازپروری و اصلاح اجتماعی فرد به‌صورت تدریجی.

• نظارت مؤثرتر بر روند اجرای حکم یا قرارهای قضایی.

• صرفه‌جویی در هزینه‌های مربوط به نگهداری و اسکان زندانیان در زندان.

محدوده جغرافیایی پابند الکترونیکی

افرادی که از پابند الکترونیکی استفاده می‌کنند، تنها در محدوده مشخص‌شده توسط مرجع قضایی مجاز به تردد هستند و به طور کلی محدوده و شعاع قطعی ندارد ولی  این محدوده می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• محدوده خانگی: در این حالت فرد ملزم به حضور در شعاع منزل خود است وصرفا میتوانید در شعاع منزل خود رفت و آمد کند.

• محدوده شهری یا استانی: فرد تنها در یک شهر یا استان مشخص اجازه تردد دارد و خروج از این محدوده ممنوع است.

شرایط دریافت پابند الکترونیکی

طبق ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)، استفاده از پابند الکترونیکی برای محکومان به جرایم تعزیری تحت شرایط خاصی امکان‌پذیر است.

این ماده به‌طور خاص می‌گوید که در جرایم تعزیری درجه ۵ تا ۸، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط مناسب برای «تعویق مراقبتی»، محکوم‌علیه را با رضایت خود، در محدوده مکانی مشخص، تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی قرار دهد.

براساس تبصره ۲ همین ماده، استفاده از پابند الکترونیکی برای جرایم تعزیری درجه ۲، درجه ۳ و درجه ۴ نیز امکان‌پذیر است، اما به شرطی که محکوم، حداقل یک چهارم مدت مجازات حبس خود را گذرانده باشد.

جرایم تعزیری درجه ۵ تا ۸، طبق ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، به‌طور معمول مجازات حبس تا ۵ سال دارند.

همچنین، ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی استفاده از سامانه‌های الکترونیکی را مشروط به شرایط «تعویق مراقبتی» دانسته است، که در آن محکوم‌علیه باید شرایط خاصی را رعایت کند.

شرایط فردی و اجتماعی برای دریافت پابند الکترونیکی

برای دریافت پابند الکترونیکی، علاوه بر شرایط قانونی، فرد باید شرایط خاصی از نظر فردی و اجتماعی داشته باشد که عبارتند از:

1. عدم سوء سابقه کیفری سنگین: فرد نباید پیشینه کیفری سنگین، به‌ویژه در جرایمی که تهدیدی برای امنیت عمومی محسوب می‌شوند، داشته باشد.

2. همکاری با مقام قضایی: محکوم‌علیه باید در جلسات رسیدگی همکاری کامل داشته و دستورات قضائی را به‌طور دقیق رعایت کند.

3. محل اقامت مشخص و ثابت: فرد باید دارای محل اقامت ثابت و مشخص باشد تا امکان نظارت الکترونیکی از طریق سامانه‌ها فراهم شود.

درخواست پابند الکترونیکی

نحوه ارائه درخواست

اگر فردی مشمول شرایط قانونی باشد، می‌تواند از طریق وکیل یا شخصاً درخواست خود را به مرجع قضایی (مانند دادگاه یا اجرای احکام) ارائه دهد. قاضی پرونده با بررسی سوابق و شرایط، تصمیم نهایی را درباره صدور حکم استفاده از پابند الکترونیکی می‌گیرد.

مدارک لازم

• ارائه اسناد هویتی (کارت ملی، شناسنامه).

• ارائه نشانی دقیق محل سکونت (و در صورت نیاز رضایت مالک).

• در برخی موارد، ضمانت یا وثیقه لازم برای اطمینان از عدم نقض مقررات پابند.

بررسی و روند صدور مجوز

پس از ارائه درخواست، مقام قضایی وضعیت فرد را بررسی کرده و در صورت احراز شرایط، حکم قضایی برای نصب و استفاده از پابند الکترونیکی صادر می‌شود. سپس اداره مربوطه در زندان یا مرکز اجرا، با نصب دستگاه بر مچ پای متقاضی، نظارت الکترونیکی را آغاز می‌کند.

نحوه عملکرد پابند الکترونیکی

تکنولوژی موقعیت‌یابی

پابندهای الکترونیکی معمولاً از فناوری GPS (سیستم موقعیت‌یاب جهانی) یا فناوری شبکه تلفن همراه (GSM) برای ردگیری موقعیت فرد استفاده می‌کنند. این اطلاعات با فرستادن سیگنال‌های منظم به مرکز کنترل، وضعیت حضور فرد در محدوده تعیین‌شده را ثبت می‌کند.

مرکز کنترل

دستگاه‌های پایش الکترونیکی معمولاً به یک مرکز کنترل آنلاین متصل می‌شوند. این مرکز در صورت مشاهده هرگونه تخطی مانند خروج از محدوده مجاز یا دستکاری در دستگاه، به صورت خودکار به قاضی ناظر یا مقام‌های انتظامی اطلاع می‌دهد.

تعهدات فرد دارای پابند الکترونیکی

• حضور به‌موقع در محدوده تعیین‌شده.

• اطلاع‌رسانی به مرکز کنترل در صورت نیاز به خروج ضروری از محدوده.

• عدم دستکاری، باز کردن یا تخریب پابند الکترونیکی.

مزایا پابند الکترونیکی

مزایا

• حفظ ارتباط زندانی با خانواده و جامعه.

• امکان اشتغال و کسب درآمد در طول دوره محکومیت.

• کاهش بار مالی و مشکلات روحی ناشی از حضور در زندان.

• کاهش تراکم جمعیت در زندان‌ها و بهره‌مندی از راهکارهای انسانی‌تر در نظام کیفری.

نتیجه‌گیری

پابند الکترونیکی در نظام قضایی ایران، ابزاری کارآمد برای کاهش جمعیت زندان‌ها و کمک به بازپروری اجتماعی افراد تلقی می‌شود. با اجرای صحیح و نظارت دقیق بر این طرح، هم حقوق محکوم‌علیه رعایت می‌شود و هم جامعه کمتر در معرض تکرار جرم قرار می‌گیرد. در عین حال، رعایت دستورالعمل‌های قانونی توسط فرد دارای پابند الکترونیکی ضروری است و نقض آن می‌تواند منجر به لغو امتیازات و بازگشت به مجازات حبس شود. کاهش هزینه‌های نظام کیفری و تقویت بسترهای اجتماعی اصلاح مجرمان از اهداف مهم راه‌اندازی این طرح در ایران است و انتظار می‌رود با بهره‌گیری از تجارب داخلی و بین‌المللی، اجرای آن به شکلی موثر تر و کارآمدتر ادامه پیدا کند.