جریمه بیمه نکردن کارگران توسط کارفرما

تصور کنید سال‌ها در یک مجموعه کار کرده‌اید، به امید روزی که بازنشسته شوید و از حاصل دسترنج خود بهره ببرید. اما ناگهان متوجه می‌شوید که هیچ‌کدام از آن سال‌ها برای شما به عنوان سابقه بیمه ثبت نشده است. این سناریوی تلخ، متاسفانه برای بسیاری از کارگران یک واقعیت است و نشان می‌دهد که بیمه، تنها یک برگه کاغذ نیست، بلکه آینده، امنیت و آرامش یک انسان و خانواده‌اش به آن گره خورده است.

بسیاری از کارفرمایان، پرداخت حق بیمه را یک هزینه اضافی می‌بینند و تلاش می‌کنند به هر شکلی از زیر بار آن شانه خالی کنند. اما این یک اشتباه بزرگ و پرهزینه است. قانون کار در این زمینه بسیار سخت‌گیرانه عمل می‌کند و جرایمی که برای عدم پرداخت بیمه در نظر گرفته، آنقدر سنگین است که می‌تواند ثبات مالی یک کسب‌وکار را به طور جدی به خطر بیندازد. در این نوشته، قصد داریم به طور کامل و شفاف، تمام زوایای جریمه بیمه نکردن کارگران را بررسی کنیم؛ از اینکه قانون چه می‌گوید تا اینکه جریمه‌ها چگونه محاسبه می‌شوند و یک کارگر چطور می‌تواند حق خود را بگیرد.

الزام قانونی پرداخت حق بیمه کارگران

قانون کار، یک قانون حمایتی است که برای حفظ حقوق کارگران در برابر کارفرمایان تدوین شده. یکی از مهم‌ترین ستون‌های این قانون، تکلیف کارفرما به بیمه کردن کارگران خود است. این موضوع آنقدر جدی است که در

ماده ۱۴۸ قانون کار به صراحت به آن اشاره شده است:

"کارفرمایان کارگاه‌های مشمول این قانون، مکلف هستند، بر اساس قانون تامین اجتماعی، نسبت به بیمه کردن کارگران واحد خود، اقدام کنند."

نکته مهم اینجاست که این ماده یک قانون آمره به شمار می‌رود. یعنی کارگر و کارفرما نمی‌توانند برخلاف آن توافق کنند. حتی اگر کارگری در قرارداد خود بنویسد که به دریافت بیمه نیازی ندارد یا کارفرما از او چک و سفته بگیرد تا ادعایی در این مورد نداشته باشد، هیچ‌کدام از این موارد از نظر قانونی ارزشی ندارند و تکلیف بیمه کردن همچنان بر عهده کارفرما باقی می‌ماند. این الزام در ماده ۳۶ قانون تامین اجتماعی نیز دوباره مورد تاکید قرار گرفته تا هیچ شک و شبهه‌ای باقی نماند.

انواع جریمه رد نکردن بیمه توسط کارفرما

وقتی کارفرمایی از وظیفه قانونی خود سرپیچی می‌کند و کارگرش را بیمه نمی‌کند یا لیست بیمه را به موقع ارسال نمی‌کند، با مجموعه‌ای از جرایم مالی سنگین روبرو می‌شود. این جرایم به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام به طور جداگانه محاسبه و مطالبه می‌شوند.

جریمه اصلی: مجازات سنگین بیمه نکردن کارگر

این سنگین‌ترین جریمه‌ای است که یک کارفرما ممکن است با آن مواجه شود و معمولاً زمانی اعمال می‌شود که کارگر از کارفرما شکایت کرده و رای قطعی از مراجع حل اختلاف اداره کار بگیرد.

ماده ۱۸۳ قانون کار در این مورد بسیار شفاف است:

کارفرمایانی که برخلاف ماده ۱۴۸ این قانون، از بیمه کردن کارگران خود خودداری نمایند، علاوه بر تادیه کلیه حقوق متعلق به کارگر (سهم کارفرما)، با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم، به جریمه نقدی معادل دو تا ده برابر حق بیمه مربوطه، محکوم خواهند شد.

این یعنی کارفرما نه تنها باید کل حق بیمه معوقه را بپردازد، بلکه باید معادل ۲ تا ۱۰ برابر همان مبلغ را نیز به عنوان جریمه پرداخت کند. در عمل، سازمان تامین اجتماعی معمولاً حداقل این جریمه، یعنی دو برابر حق بیمه را در نظر می‌گیرد.

جریمه تاخیر در ارسال لیست بیمه

کارفرمایان وظیفه دارند تا پایان هر ماه، لیست حقوق و دستمزد کارگران خود را برای ماه قبل به سازمان تامین اجتماعی ارسال کنند. اگر کارفرمایی این لیست را در موعد مقرر ارسال نکند، مشمول جریمه‌ای معادل

۱۰ درصد مبلغ کل حق بیمه همان ماه خواهد شد. این جریمه فقط یک بار برای هر ماه تاخیر اعمال می‌شود.

جریمه دیرکرد در پرداخت حق بیمه

ارسال لیست به تنهایی کافی نیست؛ پرداخت حق بیمه نیز باید در موعد قانونی (تا پایان ماه بعد) انجام شود. اگر کارفرما لیست را ارسال کند اما حق بیمه را پرداخت نکند یا دیرتر از موعد پرداخت کند، به ازای هر ماه تاخیر، مشمول جریمه‌ای معادل

۲ درصد مبلغ بدهی پرداخت‌نشده خواهد شد. این جریمه به صورت ماهانه روی هم انباشته می‌شود و در طول یک سال می‌تواند به ۲۴ درصد کل بدهی برسد.

میزان و نحوه محاسبه جریمه بیمه نکردن کارگر

حالا به بخش مهم ماجرا می‌رسیم. خیلی از کارفرمایان تصور می‌کنند که اگر قرار باشد جریمه‌ای بپردازند، این جریمه بر اساس حقوق کارگر در همان سالی که بیمه نشده محاسبه می‌شود. اما این تصور کاملاً اشتباه است و یک تله مالی بزرگ برای کارفرمایان به شمار می‌رود.

یک نکته کلیدی: جریمه بر اساس حقوق امروز محاسبه می‌شود!

بر اساس رویه سازمان تامین اجتماعی و قوانین موجود، مبنای محاسبه حق بیمه معوقه و جرایم آن،

آخرین حقوق و دستمزد کارگر در زمان محاسبه است، نه حقوق او در سال‌های گذشته.

بگذارید یک مثال بزنیم تا موضوع روشن شود. فرض کنید کارگری در سال ۱۳۹۵ برای شما کار می‌کرده و شما او را بیمه نکرده‌اید. حقوق او در آن زمان ماهی ۱ میلیون تومان بوده است. آن کارگر امروز از شما شکایت می‌کند و حقوق فعلی او در محل کار جدیدش، ماهی ۲۰ میلیون تومان است. سازمان تامین اجتماعی برای محاسبه بدهی شما، حقوق ۱ میلیون تومانی سال ۱۳۹۵ را ملاک قرار نمی‌دهد، بلکه حقوق ۲۰ میلیون تومانی امروز را مبنای محاسبه قرار می‌دهد! این نکته به تنهایی می‌تواند مبلغ جریمه را ده‌ها برابر کند.

فرمول محاسبه جریمه در صورت شکایت در اداره کار

بیایید همان مثال بالا را ادامه دهیم و ببینیم بدهی کارفرما برای فقط یک ماه بیمه نکردن کارگر در سال ۱۳۹۵، امروز در سال ۱۴۰۴ چقدر تمام می‌شود. مبنای محاسبه، دیگر حقوق گذشته کارگر نیست، بلکه حقوق فعلی اوست. برای سادگی، محاسبات را بر اساس حداقل حقوق مصوب سال ۱۴۰۴ انجام می‌دهیم:

• مبنای محاسبه: حداقل حقوق پایه ماهانه در سال ۱۴۰۴: ۱۰,۳۹۰,۹۶۸ تومان

• محاسبه اصل حق بیمه: حق بیمه معادل ۳۰٪ حقوق است. (۲۳٪ سهم کارفرما و ۷٪ سهم کارگر).

  • ۳,۱۱۷,۲۹۰ ≈ ۳۰% × ۱۰,۳۹۰,۹۶۸ تومان (اصل حق بیمه برای یک ماه)

• محاسبه جریمه ماده ۱۸۳: این جریمه بین ۲ تا ۱۰ برابر اصل حق بیمه است که معمولاً ۲ برابر در نظر گرفته می‌شود.

  • ۶,۲۳۴,۵۸۰ ≈ ۲ × ۳,۱۱۷,۲۹۰ تومان (جریمه برای یک ماه)

• مجموع بدهی برای یک ماه:

  • ۹,۳۵۱,۸۷۰ ≈ ۳,۱۱۷,۲۹۰ (اصل حق بیمه) + ۶,۲۳۴,۵۸۰ (جریمه) تومان

محاسبه جریمه یک سال بیمه نکردن کارگر

بله، درست خواندید! بیمه نکردن کارگری که در گذشته حقوق پایینی داشته، امروز برای کارفرما ماهی بیش از ۹ میلیون تومان هزینه دارد.

حالا تصور کنید کارفرما همان کارگر را برای یک سال کامل بیمه نکرده باشد. محاسبه ساده است:

۱۱۲,۲۲۲,۴۴۰ ≈ ۱۲ × ۹,۳۵۱,۸۷۰ تومان!

این مبلغ سرسام‌آور نشان می‌دهد که چرا بیمه نکردن کارگر یکی از پرریسک‌ترین تصمیم‌های مالی برای یک کارفرماست. در جدول زیر، می‌توانید خلاصه‌ای از این محاسبات را برای

کارگری که حداقل حقوق سال ۱۴۰۴ را دریافت می‌کند، ببینید.

توجه: اعداد بالا تقریبی و برای حداقل دستمزد سال ۱۴۰۴ محاسبه شده‌اند. اگر حقوق کارگر بالاتر باشد، این مبالغ به مراتب سنگین‌تر خواهند شد.

چگونه از کارفرما بابت بیمه نکردن شکایت کنیم؟

اگر کارگری هستید که کارفرما شما را بیمه نکرده است، قانون کاملاً از شما حمایت می‌کند و می‌توانید حق از دست رفته خود را پس بگیرید. نگران نداشتن قرارداد کتبی هم نباشید؛ حتی بدون قرارداد هم می‌توانید برای اثبات رابطه کاری خود اقدام کنید.

گام اول: جمع‌آوری مدارک

قبل از هر اقدامی، هر مدرکی که نشان‌دهنده کار کردن شما در آن مجموعه است را جمع‌آوری کنید. این مدارک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• فیش حقوقی یا پرینت واریز حقوق به حساب بانکی شما

• قرارداد کار (در صورت وجود)

• کارت ورود و خروج یا لیست حضور و غیاب

• معرفی‌نامه، نامه‌های اداری یا هر سند دیگری که نام شما در آن ذکر شده باشد

• شهادت همکاران دیگر

دو مسیر اصلی برای شکایت

شما به عنوان کارگر دو راه اصلی پیش رو دارید که تفاوت مهمی در میزان جریمه کارفرما ایجاد می‌کنند:

1. مسیر اول: شکایت در اداره کار (سنگین‌ترین جریمه برای کارفرما) این بهترین و موثرترین راه برای کارگر است. شما با مراجعه به اداره کار و ثبت شکایت، پرونده‌ای تشکیل می‌دهید. پس از بررسی مدارک و برگزاری جلسات، اگر رابطه کاری شما اثبات شود، اداره کار کارفرما را ملزم به پرداخت تمام حق بیمه‌های معوقه می‌کند. سپس این رای به سازمان تامین اجتماعی ارسال شده و آنجا جریمه سنگین ۲ تا ۱۰ برابری ماده ۱۸۳ قانون کار برای کارفرما محاسبه می‌شود.

2. مسیر دوم: تکمیل فرم ادعای سابقه در تامین اجتماعی (جریمه سبک‌تر) شما می‌توانید مستقیماً به یکی از شعب سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده و فرمی به نام "فرم ادعای سابقه" را تکمیل کنید. در این حالت، بازرسان تامین اجتماعی برای بررسی ادعای شما به محل کار مراجعه می‌کنند. اگر رابطه کاری تایید شود، کارفرما فقط ملزم به پرداخت اصل حق بیمه به علاوه جریمه‌های سبک‌تر (۱۰٪ جریمه عدم ارسال لیست و ۲٪ جریمه دیرکرد ماهانه) خواهد شد و دیگر خبری از جریمه ۲ تا ۱۰ برابری نیست. این راه برای کارفرما بسیار کم‌هزینه‌تر است، اما ممکن است پروسه اثبات آن برای کارگر کمی دشوارتر باشد.

مراحل شکایت اینترنتی از طریق سامانه جامع روابط کار

امروزه ساده‌ترین راه برای ثبت شکایت، استفاده از سامانه اینترنتی است.

1. به سامانه جامع روابط کار به آدرس prkar.mcls.gov.ir مراجعه کنید.

2. ابتدا باید در سامانه ثبت‌نام و احراز هویت شوید. (این کار از طریق دفاتر پیشخوان دولت نیز امکان‌پذیر است).

3. پس از ورود به حساب کاربری خود، بخش ثبت دادخواست را انتخاب کنید.

4. اطلاعات و مدارک خود را بارگذاری کرده و شکایت خود را به طور کامل شرح دهید.

5. پس از ثبت، یک کد رهگیری دریافت می‌کنید و زمان جلسه رسیدگی از طریق پیامک به شما اطلاع داده خواهد شد.

آیا راهی برای بخشودگی جرایم بیمه وجود دارد؟

گاهی اوقات کارفرمایان به دلیل مشکلات مالی واقعی از پرداخت حق بیمه باز می‌مانند و به دنبال راهی برای کاهش جرایم هستند. قانون در شرایط خاصی امکان بخشودگی بخشی از جرایم را فراهم کرده است.

• پرداخت قبل از صدور اجرائیه: اگر کارفرما کل بدهی اصل حق بیمه خود را قبل از اینکه پرونده به مرحله اجرایی برسد و حکم توقیف اموال صادر شود، به طور کامل پرداخت کند، می‌تواند از ۴۰ درصد بخشودگی جرایم بهره‌مند شود.

• طرح‌های بخشودگی مناسبتی: سازمان تامین اجتماعی گاهی اوقات، به ویژه برای حمایت از کارگاه‌های تولیدی و حفظ اشتغال، طرح‌های بخشودگی ویژه‌ای اعلام می‌کند. در این طرح‌ها، اگر کارفرما شرایطی مانند حفظ تعداد کارگران خود را داشته باشد، می‌تواند از بخشودگی تا ۱۰۰ درصد جرایم نیز برخوردار شود. البته این طرح‌ها دائمی نیستند و باید منتظر اعلام رسمی سازمان ماند.