سلب حضانت از مادر

خیلی‌ها وقتی وارد دعوای حقوقی می‌شوند، اولین چیزی که ذهنشان را مشغول می‌کند این است که قانون همیشه طرف مادر را می‌گیرد. این نگرانی قابل درک است، اما کاملاً دقیق نیست. درست است که قانونگذار، نگهداری از کودک خردسال را در وهله اول به مادر سپرده، اما این یک حکم بی‌چون و چرا و ابدی نیست. قانون، چشم خود را به روی رنج یک کودک نمی‌ببندد.

قانون درباره حضانت فرزند چه می‌گوید؟ 

برای شروع هر مسیر قانونی، اول باید زبان قانون را بفهمیم. در مورد حضانت، دو اصل کلیدی وجود دارد که تمام تصمیمات دادگاه بر پایه آن‌ها شکل می‌گیرد.

بر اساس ماده  قانون مدنی، حضانت فرزندانی که والدینشان از هم جدا شده‌اند، از زمان تولد تا پایان هفت سالگی، بر عهده مادر است. این اولین و مهم‌ترین قانونی است که باید بدانید. اما نکته جالب اینجاست: قانون به این موضوع صرفاً به عنوان یک «حق» برای مادر نگاه نمی‌کند. بلکه آن را یک «تکلیف» قانونی هم می‌داند. این یعنی مادر موظف است از فرزند به درستی نگهداری کند و اگر در انجام این وظیفه کوتاهی کند، قانون می‌تواند وارد عمل شود.

حالا می‌رسیم به مهم‌ترین اصل حاکم بر تمام دعاوی خانوادگی: مصلحت طفل. این عبارت کوتاه، قدرتمندترین ابزار قاضی در پرونده‌های حضانت است. قوانین جدیدتر، به خصوص «قانون حمایت از خانواده»، بارها روی این اصل تاکید کرده‌اند. این یعنی چه؟ یعنی حتی اگر یک قانون قدیمی و خشک وجود داشته باشد، قاضی می‌تواند و باید تصمیمی بگیرد که به صلاح کودک باشد. این نگاه، عدالت را از یک سری قوانین ثابت و بی‌روح به یک سیستم پویا و کودک-محور تبدیل کرده است. در واقع، دادگاه‌های امروزی دیگر به شکل خودکار عمل نمی‌کنند؛ آن‌ها وضعیت را به دقت بررسی می‌کنند تا ببینند بهترین محیط برای رشد جسمی و روانی کودک کجاست. این تغییر دیدگاه، امید پدران نگرانی است که شاهد به خطر افتادن سلامت فرزندشان هستند. برای اینکه بدانید حضانت چیست و چه ابعادی دارد، می‌توانید مقاله کامل ما را در این باره بخوانید.

شرایط سلب حضانت فرزند از مادر 

حالا که فهمیدیم اصل بر نگهداری مادر است مگر اینکه مصلحت کودک چیز دیگری بگوید، سوال اصلی این است: چه شرایطی باعث می‌شود دادگاه تشخیص دهد که ادامه زندگی کودک با مادر به صلاح او نیست؟ قانونگذار در ماده  قانون مدنی و قوانین دیگر، خط قرمزهایی را مشخص کرده است. اگر بتوانید اثبات کنید که مادر از این خطوط قرمز عبور کرده، دادگاه به درخواست شما برای سلب حضانت رسیدگی خواهد کرد.

اعتیاد مادر

یکی از روشن‌ترین دلایل برای اقدام قانونی، سبک زندگی ناسالم مادر است که مستقیماً روی کودک اثر می‌گذارد. این موارد شامل:

• اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار: نکته کلیدی در اینجا کلمه «زیان‌آور» است. صرف اعتیاد مادر کافی نیست؛ شما باید در دادگاه نشان دهید که این اعتیاد باعث شده او از فرزند غافل شود، محیط خانه ناامن شده، یا کودک در معرض آسیب‌های جدی قرار گرفته است. برای مثال، در نمونه دادخواستی که در ادامه بررسی می‌کنیم، پدر به اعتیاد مادر به الکل و ضرب و شتم فرزندان در نتیجه آن اشاره می‌کند که یک دلیل بسیار قوی است. در مورد حضانت فرزند در شرایط اعتیاد یا زندانی بودن والدین می‌توانید اطلاعات بیشتری کسب کنید.

• اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا: اگر مادر به رفتارهای غیراخلاقی شهرت داشته باشد و این موضوع محیط تربیتی کودک را آلوده کند، دادگاه می‌تواند حضانت را از او سلب کند. اثبات این موضوع سخت است و به مدارک محکمی احتیاج دارد.

بی‌توجهی به سلامت جسم و روان کودک

این مورد یکی از شایع‌ترین دلایل سلب حضانت است و هر نوع رفتاری که سلامت جسمی یا روانی کودک را به خطر بیندازد، در بر می‌گیرد:

• ضرب و جرح خارج از حد متعارف: تنبیه کودک یک چیز است، اما آزار جسمی و آسیب زدن به او چیز دیگری است. هرگونه خشونت فیزیکی که از حد تادیب معمول فراتر برود، یک دلیل قطعی برای دخالت دادگاه است.

• سوءاستفاده از طفل: وادار کردن کودک به کارهای ضد اخلاقی مثل تکدی‌گری، قاچاق یا کارهای مشابه، از جدی‌ترین دلایل سلب صلاحیت مادر است.

• بی‌توجهی و غفلت شدید: گاهی آسیب، از یک عمل فعالانه ناشی نمی‌شود، بلکه نتیجه ترک فعل است. مادری که فرزندش را ساعت‌ها تنها رها می‌کند، به بهداشت و تغذیه او بی‌توجه است، یا او را در معرض خطرات جدی قرار می‌دهد، صلاحیت نگهداری را از دست می‌دهد. در نمونه رأی دادگاه که جلوتر تحلیل می‌کنیم، قاضی به این اشاره می‌کند که مادر «کودکان را به امان خدا رها ساخته است» و همین غفلت، یکی از پایه‌های صدور رأی علیه اوست.

بیماری روانی مادر

 اگر مادر دچار جنون شود، حضانت از او گرفته می‌شود. منظور از جنون، هر نوع بیماری روانی شدیدی است که توانایی مادر برای تشخیص خوب و بد و قدرت مراقبت مسئولانه از فرزند را از بین ببرد. تشخیص این موضوع حتماً باید از طریق پزشکی قانونی صورت بگیرد.

جالب اینکه، لیست مواردی که در قانون آمده، یک لیست بسته و انحصاری نیست. قانون از عبارت «از مصادیق» استفاده کرده، یعنی این‌ها فقط چند مثال هستند. این یک نکته حقوقی بسیار مهم است. یعنی اگر مادر رفتاری دارد که در این لیست نیامده اما شما می‌توانید به دادگاه ثابت کنید که آن رفتار به شکل جدی به سلامت جسمی یا روانی فرزندتان آسیب می‌زند، قاضی این اختیار را دارد که به نفع کودک تصمیم بگیرد. این نشان می‌دهد که تمرکز اصلی قانونگذار و دادگاه، نه برچسب زدن به رفتار مادر، بلکه سنجش «اثر» آن رفتار بر روی کودک است.

سلب حضانت از مادر در صورت ازدواج مجدد

یکی از پرتکرارترین سوالات در این زمینه، مربوط به ازدواج مجدد مادر است. قانون در این مورد ظاهراً بسیار صریح و قاطع عمل کرده است.

قانون مدنی به وضوح می‌گوید: «اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است، به دیگری شوهر کند، حق حضانت با پدر خواهد بود». بر اساس این ماده، به محض ازدواج مجدد مادر، پدر می‌تواند دادخواست بدهد و حضانت را پس بگیرد. 

اما آیا در عمل هم دادگاه‌ها به همین سادگی و به شکل خودکار عمل می‌کنند؟ اینجا همان جایی است که اصل «مصلحت طفل» دوباره وارد میدان می‌شود. دادگاه‌های امروزی، این قانون قدیمی را از فیلتر منافع کودک عبور می‌دهند.

بیایید یک سناریو را تصور کنیم. فرض کنید مادر با فردی بسیار صالح، تحصیل‌کرده و مهربان ازدواج کرده و محیط جدیدی که برای فرزند فراهم شده، سرشار از آرامش و امکانات است. از طرفی، پدر به دلیل شرایط کاری یا شخصی، وضعیت پایداری برای نگهداری از کودک ندارد. در چنین حالتی، آیا دادگاه صرفاً به خاطر یک ازدواج، کودک را از یک محیط امن و مثبت جدا کرده و به یک محیط نامطمئن منتقل می‌کند؟ پاسخ دادگاه‌های امروز به طور فزاینده‌ای «خیر» است. قاضی شرایط ناپدری، علاقه کودک به او، و ثبات زندگی جدید را در مقابل شرایط پدر قرار می‌دهد و در نهایت تصمیمی می‌گیرد که به نفع کودک باشد.

بنابراین، هر چند ازدواج مجدد مادر یک اهرم قانونی قوی برای پدر است، اما یک چک سفید امضا برای پس گرفتن حضانت نیست. پدر همچنان باید به دادگاه نشان دهد که انتقال حضانت به او، به صلاح کودک است. پیچیدگی‌های تاثیر ازدواج مجدد بر سلب حضانت بسیار زیاد است و توصیه می‌کنیم این مقاله را نیز مطالعه کنید.

چگونه دادخواست سلب حضانت تنظیم کنیم؟

اگر به این نتیجه رسیده‌اید که شرایط قانونی برای اقدام وجود دارد، باید وارد فاز عملی شوید. این بخش یک راهنمای قدم به قدم برای شروع این مسیر است.

جمع‌آوری مدارک

قبل از اینکه حتی به تنظیم دادخواست فکر کنید، باید مهمات خود را جمع کنید. در دعاوی خانوادگی، حرف و ادعای خالی ارزشی ندارد. پیروزی شما به مدارک و مستنداتی بستگی دارد که ارائه می‌دهید. هر ادعایی که مطرح می‌کنید باید یک سند پشتیبان داشته باشد. قاضی بر اساس محتویات پرونده تصمیم می‌گیرد، پس پرونده خود را قوی کنید.

نمونه دادخواست سلب حضانت فرزند

دادخواست، سند رسمی شروع دعوای شماست. باید دقیق، مستند و محترمانه نوشته شود. هر دادخواست چند بخش اصلی دارد :

1. مشخصات خواهان: اطلاعات کامل شما (پدر).

2. مشخصات خوانده: اطلاعات کامل مادر.

3. موضوع خواسته: باید دقیق و روشن نوشته شود: «صدور حکم مبنی بر سلب حضانت از خوانده (مادر) و واگذاری حضانت فرزند/فرزندان مشترک به خواهان (پدر)

• بیان دلایل: 

به استحضار می‌رساند، اینجانب ............ (نام خواهان) در تاریخ ..../..../.... به موجب عقدنامه شماره ...... دفتر رسمی ازدواج و طلاق شماره ...... با خوانده محترم، خانم ............ (نام خوانده)، ازدواج دائم نمودم که حاصل این ازدواج، .... فرزند به نام/نام‌های ............ (.... ساله) و ............ (.... ساله) می‌باشد.

متأسفانه به دلیل بروز اختلافات، اینجانب و خوانده محترم در تاریخ ..../..../.... از یکدیگر جدا شده و به موجب طلاق‌نامه شماره ......، حضانت فرزند/فرزندان مشترک به مادر ایشان (خوانده محترم) واگذار گردید.

متاسفانه پس از گذشت مدتی از این جدایی، اینجانب مطلع شدم که خوانده محترم به طور مکرر اقدام به ضرب و شتم و آزار جسمی و روحی فرزند/فرزندان مشترک می‌نماید. این رفتار نامناسب و خشونت‌آمیز، سلامت جسمی و روانی فرزندان را به طور جدی به خطر انداخته و محیطی ناامن و پر از ترس برای ایشان ایجاد کرده است. آثار کبودی و جراحات ناشی از این ضرب و شتم، کراراً بر بدن فرزند/فرزندان مشهود بوده و شهود نیز گواه این امر می‌باشند.

نظر به اینکه مطابق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای نزدیکان طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی، هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند و با توجه به اینکه ضرب و شتم فرزندان مصداق بارز به خطر افتادن سلامت جسمی و روانی ایشان است، ادامه حضانت توسط خوانده به هیچ وجه به مصلحت فرزند/فرزندان نمی‌باشد.

لذا با عنایت به مراتب فوق و با استناد به مواد ۱۱۷۰ و ۱۱۷۳ قانون مدنی، از آن مقام محترم قضایی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم شایسته مبنی بر سلب حضانت از خوانده محترم و واگذاری آن به اینجانب، مورد استدعاست.

جمع‌بندی

همانطور که دیدید، پس گرفتن حضانت فرزند از مادر مسیری است که باید با آگاهی، حوصله و از همه مهم‌تر، با مدارک و مستندات محکم طی شود. قانون، با تمام پیچیدگی‌هایش، یک هدف اصلی را دنبال می‌کند و آن هم چیزی نیست جز حفظ آینده و سلامت کودکی که در میانه این جدال قرار گرفته است.

داشتن یک وکیل خوب و یا گرفتن مشاوره حقوقی حضانت می تواند راه و مسیر را برای شما آسان تر کند ، پیشنهاد میکنم قبل از هر اقدامی ابتدا یک مشاوره حقوقی حضانت دریافت نمایید .