مقدمه

آیا می‌دانستید که حتی یک گوشی موبایل یا خودروی شخصی، اگر به صورت غیرقانونی تصرف شود، امکان بازپس‌گیری قانونی آن وجود دارد؟
بازگرداندن اموال منقول مانند خودرو، موبایل یا هر وسیله قابل جابه‌جایی، موضوعی است که در بسیاری از اختلافات خانوادگی، تجاری یا روزمره پیش می‌آید. اما چگونه می‌توانیم حق خود را ثابت کنیم؟ قوانین چه حمایتی از ما دارند؟
اگر می‌خواهید پاسخ این سوال‌ها را بدانید و روش صحیح استرداد مال منقول را یاد بگیرید، در ادامه همراه ما باشید.

 استرداد مال منقول

در نظام حقوقی ایران، اموال به دو دسته کلی منقول و غیرمنقول تقسیم می‌شوند. مال غیرمنقول، مالی است که نقل و جابجایی آن بدون خرابی یا تغییر اساسی در خود مال و محل آن امکان‌پذیر نیست؛ مانند زمین، خانه یا باغ. اما مال منقول، آن است که بتوان آن را از محلی به محل دیگر انتقال داد بدون اینکه تغییر اساسی در مال یا خسارتی جدی بر آن وارد شود؛ مانند خودرو، موبایل، لپ‌تاپ، طلا، جواهرات و تمامی اموال قابل حمل دیگر.

اگر مال منقول شخصی بدون توافق یا رضایت او در اختیار شخص دیگر قرار گرفته باشد یا به‌صورت غیرقانونی تصرف شده باشد، مالک می‌تواند از طریق دعوای «استرداد مال منقول» در مراجع حقوقی اقدام کند و مال خود را باز پس گیرد. در واقع ایجاد چنین دعوایی به موجب قوانین آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی می‌باشد و برای احقاق حق مالک در برابر کسی است که بدون مجوز یا به طریق غیرعادی بر مال منقول تصرف کرده است.

استرداد مال منقول به چه معناست؟

استرداد مال منقول، به‌طور ساده، به معنای بازگرداندن مال منقول از تصرف فردی است که به‌صورت غیرقانونی یا ناموجه آن را در اختیار دارد، به مالک قانونی آن. این دعوا به فرد زیان‌دیده امکان می‌دهد که در دادگاه علیه فردی که مال را در تصرف دارد، اقامه دعوا کند و حقوق مالکانه خود را احراز نماید.

در واقع مالک با اثبات مالکیت خود و عدم رضایت به تصرف دیگری، از دادگاه می‌خواهد که حکم به برگرداندن مال صادر کند. نکته مهم این است که استرداد مال ضرورتاً نیازمند این می‌باشد که مالک بتواند ثابت کند اولاً مالک است و ثانیاً مال او در اختیار شخص دیگری است و این تصرف بدون رضایت یا خارج از توافق انجام گرفته است.

چه زمانی می‌توان دعوای استرداد مال منقول را مطرح کرد؟

زمان مناسب برای طرح دعوای استرداد مال منقول زمانی است که فرد دریابد مال او به تصرف فرد دیگری درآمده و روش‌های غیرقانونی یا سوءاستفاده‌گرانه در جهت نگهداری آن وجود دارد؛ یا حتی اگر فردی که مال در ارتباط با اوست، از بازگرداندن آن به مالک خودداری کند. در ادامه چند مورد متداول ذکر می‌شود:

1. تصرف بدون اجازه: زمانی‌که شخصی بدون رضایت مالک، مالی را تصاحب کرده و قصد برگرداندن آن را ندارد. به‌عنوان مثال، اگر فردی خودروی شما را تصاحب کرده و از پس دادن آن امتناع کند، امکان طرح دعوای استرداد وجود دارد.

2. خاتمه قرارداد امانی یا عاریه: اگر مال منقول به‌صورت امانی یا عاریه در اختیار دیگری بوده و مدت مورد توافق یا موضوع قرارداد پایان یافته باشد بااین‌حال، او از بازگرداندن مال خودداری ورزد، مالک می‌تواند دعوای استرداد تنظیم کند.

3. اختلاف میان زوجین بر سر اموال منقول: گاهی در مشکلات خانوادگی و طلاق، موضوع مالکیت برخی اموال منقول به‌میان می‌آید. اگر یکی از زوجین مالی منقول را که به‌طور شرعی یا قانونی متعلق به دیگری است، نگه دارد و پس ندهد، امکان طرح دعوای استرداد مال منقول وجود دارد.

4. تصرفی مغایر با امانت: در مواردی که مال تحت عنوان امانت نزد شخصی قرار دارد ولی امین، مال را پس نمی‌دهد یا تصرف دیگری در آن صورت گرفته باشد، صاحب مال می‌تواند دعوای استرداد اقامه کند.

5. انتقال غیرقانونی مال: اگر شخصی مال منقولی را منتقل کرده باشد در حالی که حق و اختیاری در فروش یا بخشیدن آن نداشته، مالک می‌تواند علیه او اقامه دعوا نماید.

در تمام این موارد و موارد مشابه آن، باید حتماً به وجود دلایل و مدارک کافی برای اثبات مالکیت و غیر موجه بودن تصرف توجه ویژه شود.

مدارک لازم برای دعوای استرداد مال منقول

طرح دعوای استرداد مال منقول مستلزم ارائه اسناد و مدارکی است که نشان دهد:

1. مالکیت خواهان بر مال: اثبات مالکیت بسیار کلیدی است. اسناد مالکیت رسمی یا عادی (در صورت پذیرفته‌شدن در دادگاه)، فاکتور خرید، شاهدان معتبر، شواهد و قرائن یا هر مدرک دیگری که بتواند مالکیت شما را بر مال ثابت کند، لازم است. مثلاً اگر مال شما طلا است، فاکتور طلا یا شاهدانی که شهادت دهند شما آن را خریداری کرده‌اید یا به ارث برده‌اید، راهگشاست.

2. تصرف خوانده بر مال: باید نشان دهید که هم‌اکنون مال در ید (تصرف) خوانده است. این مسئله می‌تواند از طریق شهادت شاهدان، تصاویر، رسیدهای تحویل مال، قراردادهای امانت یا هر سند دیگری ثابت شود.

3. نامشروع یا بدون رضایت بودن تصرف: علاوه بر اثبات «در تصرف بودن» مال، ضروری است که تصرف خوانده نامشروع بوده یا خاتمه قرارداد همکاری و امانت فرا رسیده باشد اما مال مسترد نشده است. اگر قبلاً قراردادی امضا کرده‌اید که مدت امانی‌بودن مال را مشخص کرده باشد، ارائه آن به دادگاه بسیار مهم است.

4. بار اثبات ادعا: در اکثر موارد، بار اصلی اثبات مالکیت ابتدایی و سپس ناموجه بودن تصرف، بر عهده خواهان است. هرگونه سند معتبر از قبیل رسید، توافق‌نامه، وکالت‌نامه، قرارداد عاریه یا حتی دلایل دیجیتالی (مانند پیامک یا ایمیل) می‌تواند در این مسیر به یاری دادگاه بیاید.

5. مشخصات دقیق مال منقول: بهتر است در دادخواست، مشخصات کامل مال نظیر شماره سریال (برای اشیایی مانند گوشی، لپ‌تاپ، دوربین، ابزار الکترونیکی)، شماره پلاک (برای خودرو)، مشخصات ظاهری، برند، رنگ و غیره را به‌طور دقیق درج کنید تا برای قاضی تردیدی در مورد عین مال باقی نماند.

 نحوه طرح دعوا استرداد مال منقول

پس از گردآوری مدارک لازم و حصول اطمینان از اینکه امکان طرح دعوا وجود دارد، می‌توان مراحل زیر را طی کرد:

1. تنظیم دادخواست: در ابتدا باید دادخواست استرداد مال منقول در دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود. در دادخواست باید اطلاعات هویتی خواهان (شخصی که مدعی مالکیت است)، اطلاعات خوانده (شخصی که مال را در تصرف دارد)، موضوع دعوا (استرداد مال منقول)، ارزش مال منقول، و دلایل و منضمات مورد استناد قید شود.

2. ارائه دلایل و مستندات: در مرحله بعد، کلیه اسناد مالکیت، رسیدها، قراردادها، شهادت شهود و هر مدرک قابل قبولی که می‌تواند مالکیت شما و ناموجه‌بودن تصرف خوانده را ثابت کند، باید به دادگاه ارائه گردد.

3. تعیین وقت رسیدگی و تشکیل جلسه دادگاه: پس از ارجاع پرونده به شعبه مربوطه، تاریخ رسیدگی مشخص می‌شود و طرفین باید در تاریخ مقرر در دادگاه حاضر شوند. در این جلسه، قاضی با بررسی مدارک دو طرف، اظهارات خواهان و خوانده، شهادت شهود (در صورت وجود) و سایر ادله، تصمیم می‌گیرد که آیا مال باید به خواهان مسترد گردد یا خیر.

4. صدور رأی و امکان اعتراض: در پایان اگر قاضی رای را به نفع خواهان صادر کند، خوانده موظف به استرداد مال می‌شود. در صورت صادر شدن حکم به ضرر هر یک از طرفین، امکان اعتراض و تجدیدنظر هم وجود دارد و بسته به میزان خواسته و ارزش مال منقول، می‌توان در مهلت قانونی نسبت به رای دادگاه بدوی اعتراض نمود.

5. اجرای حکم: اگر حکم قطعی شود و خوانده همچنان از استرداد مال امتناع کند، واحد اجرای احکام مدنی با توجه به دادنامه، او را مکلف می‌کند مال را تحویل دهد و در صورت عدم همکاری، اقدامات قانونی دیگر مانند توقیف اموال یا حتی احضار به دادسرا نیز قابل اجراست.

نمونه اظهارنامه استرداد مال منقول

موضوع: اظهارنامه استرداد مال منقول

با سلام و احترام،

اینجانب ...........، مالک قانونی مال منقول به شرح زیر می‌باشم:

• نوع مال: 

• مشخصات مال: 

مال مذکور به صورت [امانت/ودیعه/قرض] به شما واگذار شده است. علی‌رغم درخواست‌های مکرر برای بازگرداندن مال، شما از این اقدام خودداری نموده‌اید.

لذا از شما تقاضا دارم ظرف مدت روز از تاریخ دریافت این اظهارنامه، مال مذکور را به بنده بازگردانید. در غیر این صورت، ناچار به طرح دعوا در مراجع قضائی خواهم بود و کلیه هزینه‌ها و تبعات قانونی بر عهده شما خواهد بود.

با احترام