اگر سال‌ها در یک دستگاه دولتی خدمت کرده‌اید و اکنون به فصل پایانی دوران کاری خود نزدیک می‌شوید ، آیا می‌دانید چه مسیری پیش روی شماست؟ آیا از حقوق خود در زمان بازنشستگی آگاهی کامل دارید؟ بسیاری از کارمندان دولت با نزدیک شدن به این دوره، سوالات متعددی در ذهن دارند. قوانین بازنشستگی، به‌ویژه قانون مدیریت خدمات کشوری، جزئیات و تبصره‌های فراوانی دارد که ناآگاهی از آن‌ها می‌تواند سرنوشت مالی شما را تحت تاثیر قرار دهد. این مقاله چراغ راه شما در این مسیر خواهد بود و به تمامی پرسش‌های شما در خصوص انواع بازنشستگی، شرایط سنی و سابقه، و قوانین جدید پاسخ خواهد داد.

شرایط بازنشستگی طبق قانون مدیریت خدمات کشوری 

در ایران، صندوق‌های بازنشستگی گوناگونی وجود دارند که کارمندان و کارگران تحت پوشش آن‌ها قرار می‌گیرند؛ از جمله صندوق بازنشستگی کشوری، لشکری، تامین اجتماعی، و صندوق‌های اختصاصی دیگر مانند صندوق نفت و فولاد . کارمندان دولت عمدتاً تحت پوشش صندوق بازنشستگی کشوری هستند، در حالی که کارگران و بخشی دیگر از کارمندان دولت، عضو سازمان تأمین اجتماعی محسوب می‌شوند .

قانون اصلی که وضعیت استخدامی و بازنشستگی کارمندان دستگاه‌های اجرایی دولت را مشخص می‌کند، قانون مدیریت خدمات کشوری است . این قانون که در سال ۱۳۸۶ تصویب و پس از چند دوره آزمایشی دائمی شد، در فصل سیزدهم خود (مواد ۱۰۱ تا ۱۱۳) به طور مشخص به موضوع تأمین اجتماعی و بازنشستگی پرداخته است . ماده ۱۰۳ این قانون، سنگ بنای اصلی شرایط بازنشستگی است که آن را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد: بازنشستگی به اختیار دستگاه، بازنشستگی به درخواست کارمند، و بازنشستگی اجباری .

بازنشستگی به اختیار دستگاه اجرایی

در این حالت، این دستگاه اجرایی است که می‌تواند تصمیم به بازنشسته کردن کارمند خود بگیرد. این نوع بازنشستگی خود به دو شکل بر اساس سابقه خدمت یا ترکیبی از سن و سابقه تقسیم می‌شود .

۱. بازنشستگی بر اساس سابقه خدمت

دستگاه اجرایی این اختیار را دارد که کارمندان خود را صرفاً بر مبنای سال‌های خدمت و بدون در نظر گرفتن شرط سنی، بازنشسته کند. شرایط آن به شرح زیر است:

• مشاغل غیر تخصصی: داشتن حداقل ۳۰ سال سابقه خدمت .

• مشاغل تخصصی (تحصیلات کارشناسی ارشد و بالاتر): داشتن حداقل ۳۵ سال سابقه خدمت .

• مشاغل سخت و زیان‌آور، جانبازان و معلولان: برای این گروه‌ها تسهیلاتی در نظر گرفته شده و داشتن حداقل ۲۵ سال سابقه خدمت برای بازنشستگی کافی است .

۲. بازنشستگی بر اساس سن و سابقه خدمت

حالت دیگر زمانی است که دستگاه، ترکیبی از سن و سابقه را ملاک قرار می‌دهد. در این حالت:

• کارمند باید حداقل ۶۰ سال سن و حداقل ۲۵ سال سابقه خدمت داشته باشد .

• یک نکته مهم این است که برای بانوان در این حالت، شرط سنی ۶۰ سال لحاظ نمی‌شود و صرفاً داشتن ۲۵ سال سابقه کفایت می‌کند .

• همچنین برای متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور، جانبازان و معلولان، شرط سنی به ۵۵ سال کاهش پیدا می‌کند .

بازنشستگی به درخواست کارمند

گاهی این خود کارمند است که تمایل به خاتمه خدمت و شروع دوران بازنشستگی دارد. قانون این امکان را نیز پیش‌بینی کرده است.

• بر اساس بند الف ماده ۱۰۳، کارمندانی که بیش از ۳۰ سال سابقه خدمت دارند، می‌توانند درخواست بازنشستگی خود را به دستگاه مربوطه تقدیم کنند .

• نکته بسیار مهم در این نوع بازنشستگی آن است که پذیرش این درخواست، در نهایت به موافقت دستگاه اجرایی بستگی دارد و دستگاه تکلیفی به قبول آن ندارد .

بازنشستگی اجباری یا تکلیفی

در شرایطی خاص، قانون دستگاه اجرایی را مکلف می‌کند که کارمند خود را بدون نیاز به درخواست او، بازنشسته کند. به همین دلیل به آن بازنشستگی تکلیفی یا اجباری گفته می‌شود. این شرایط در تبصره‌های ۲ و ۳ ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری ذکر شده‌اند .

۱. بازنشستگی اجباری بر اساس ترکیب سن و سابقه

• مشاغل غیر تخصصی: کارمندانی که به ۶۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه خدمت رسیده‌اند، باید بازنشسته شوند .

• مشاغل تخصصی: کارمندانی که به ۶۵ سال سن و ۳۵ سال سابقه خدمت رسیده‌اند، به صورت اجباری بازنشسته می‌شوند .

۲. بازنشستگی اجباری بر اساس سن

• کارمندانی که به ۶۵ سال سن می‌رسند و حداقل ۲۵ سال سابقه خدمت دارند، بازنشسته می‌شوند. این سقف سنی برای مشاغل تخصصی ۷۰ سال است .

• اگر کارمندی به سن بازنشستگی اجباری برسد اما سابقه خدمتش کمتر از ۲۵ سال باشد، دو حالت پیش می‌آید:

  • اگر سابقه خدمت او بیش از ۲۰ سال باشد، می‌تواند تا رسیدن به ۲۵ سال سابقه به کار خود ادامه دهد و سپس بازنشسته شود .

  • اگر سابقه خدمت او کمتر از ۲۰ سال باشد، به صورت اجباری بازخرید می‌شود .

قانون جدید افزایش سن بازنشستگی (لازم‌الاجرا از ۱۴۰۴)

به دلیل چالش‌های مالی در صندوق‌های بازنشستگی، قانون جدیدی در قالب برنامه هفتم توسعه تصویب شده که از ابتدای سال ۱۴۰۴ اجرایی می‌شود و تغییرات مهمی در سن و سابقه لازم برای بازنشستگی ایجاد کرده است . این قانون شامل تمام صندوق‌ها از جمله کشوری، لشکری و تامین اجتماعی می‌شود .

• مهم‌ترین تغییر: سن بازنشستگی برای مردان به ۶۲ سال و برای زنان به ۵۵ سال افزایش یافته است. همچنین حداقل سابقه لازم برای بازنشستگی مردان به ۳۵ سال و برای زنان به ۳۰ سال رسیده است .

• چه کسانی از این قانون مستثنی هستند؟

• افرادی که در زمان شروع اجرای قانون (ابتدای ۱۴۰۴) بیش از ۲۸ سال سابقه پرداخت بیمه داشته باشند، مشمول این افزایش سنوات نمی‌شوند و طبق قوانین قبلی بازنشسته خواهند شد .

• ایثارگران، معلولان و شاغلان در مشاغل سخت و زیان‌آور همچنان طبق قوانین خاص خود بازنشسته می‌شوند و این افزایش سن شامل حال آن‌ها نمی‌شود .

• افزایش پلکانی سابقه برای سایرین: برای افرادی که کمتر از ۲۸ سال سابقه دارند، میزان سنوات لازم برای بازنشستگی به شکل پلکانی افزایش می‌یابد:

• سابقه بین ۲۵ تا ۲۸ سال: به ازای هر سال باقی‌مانده تا بازنشستگی، ۲ ماه به سابقه لازم اضافه می‌شود .

• سابقه بین ۲۰ تا ۲۵ سال: به ازای هر سال، ۳ ماه اضافه می‌شود .

• سابقه بین ۱۵ تا ۲۰ سال: به ازای هر سال، ۴ ماه اضافه می‌شود .

• سابقه کمتر از ۱۵ سال: در مجموع ۵ سال به سابقه لازم آن‌ها افزوده می‌شود .

نکات کلیدی و حقوقی در بازنشستگی کارکنان دولت

علاوه بر شرایط اصلی، جزئیات حقوقی دیگری نیز وجود دارد که آگاهی از آن‌ها ضروری است:

• محاسبه سابقه خدمت: منظور از سابقه خدمت، مدت اشتغال تمام‌وقت کارمند است. دوره‌هایی مانند مرخصی استحقاقی، مرخصی استعلاجی و مدت خدمت نظام وظیفه نیز جزو سابقه خدمت محسوب می‌شوند .

• تغییر صندوق بازنشستگی: هر کارمند دولت فقط یک بار در طول دوران خدمت خود می‌تواند صندوق بیمه خود را تغییر دهد. البته در این صورت، کارمند باید مابه‌التفاوت سهم دولت را شخصاً پرداخت کند .

• پاداش پایان خدمت (حق سنوات): هنگام بازنشستگی، به کارمند به ازای هر سال خدمت، معادل یک ماه آخرین حقوق و مزایای مستمر (تا سقف ۳۰ سال) به عنوان پاداش پایان خدمت پرداخت می‌شود. وجوه مربوط به مرخصی‌های ذخیره شده نیز پرداخت خواهد شد .

• محاسبه حقوق بازنشستگی: مبنای محاسبه مستمری بازنشستگی، میانگین حقوق ثابت بعلاوه فوق‌العاده‌های مستمر دریافتی کارمند در دو سال آخر خدمت است .

• خدمت مازاد بر ۳۰ سال: کارمندانی که بیش از ۳۰ سال خدمت می‌کنند، به ازای هر سال خدمت اضافی، ۲.۵ درصد به حقوق بازنشستگی‌شان افزوده می‌شود .

• پوشش درمانی افراد تحت تکفل: بازنشستگان می‌توانند والدین، همسر و فرزندان خود را تحت پوشش بیمه درمانی قرار دهند. این پوشش برای فرزندان دختر تا زمانی که شغل یا شوهر نداشته باشند و برای فرزندان پسر تا سن ۲۰ سالگی (یا ۲۵ سالگی در صورت اشتغال به تحصیل دانشگاهی) ادامه دارد