آیا مستمری متوفی پس از ازدواج مجدد همسر قطع می‌شود؟

تصور کنید سال‌ها از فوت همسرتان گذشته و شما به تنهایی بار زندگی را به دوش کشیده‌اید. مستمری او شاید تنها منبع درآمد برای گذران زندگی بوده است. حالا، فرصتی برای شروع یک زندگی جدید و ازدواج دوباره پیش روی شماست، اما یک ترس بزرگ ذهن‌تان را به خود مشغول کرده است: «آیا با ثبت این ازدواج، همان حقوق اندک را هم از دست خواهم داد؟» این دغدغه‌ای است که آرامش را از بسیاری از زنان و مردان بازمانده می‌گیرد . قانونی که در گذشته وجود داشت، بسیاری را بر سر دوراهی انتخاب بین آینده عاطفی و امنیت مالی قرار می‌داد. اما آیا امروز هم شرایط به همان شکل است؟ در این مقاله، به عنوان یک حقوقدان، به شکلی شفاف و بدون پیچیدگی، به این پرسش حیاتی پاسخ می‌دهیم و تمام زوایای قانونی آن را بررسی می‌کنیم.

مستمری بازماندگان چیست و چرا اهمیت دارد؟

پیش از هر چیز، بهتر است بدانیم منظور از مستمری چیست. طبق بند ۱۶ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی، مستمری وجهی است که سازمان طبق مقررات، برای جبران بخشی از درآمد از دست رفته بیمه‌شده، پس از فوت او به بازماندگان واجد شرایط پرداخت می‌کند . هدف اصلی این حمایت مالی، تأمین معیشت و جلوگیری از بروز مشکلات اقتصادی برای خانواده‌ای است که سرپرست خود را از دست داده‌اند.

اما این حقوق به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟ طبق ماده ۸۰ قانون تامین اجتماعی، بازماندگان یک فرد بیمه‌شده در یکی از حالت‌های زیر می‌توانند مستمری دریافت کنند :

1. در صورت فوت بیمه‌شده بازنشسته: اگر فردی که فوت کرده، پیش از آن بازنشسته شده و حقوق بازنشستگی می‌گرفته باشد.

2. در صورت فوت بیمه‌شده ازکارافتاده کلی: اگر فرد متوفی، مستمری‌بگیر ازکارافتادگی کلی بوده باشد.

3. در صورت فوت بیمه‌شده در حین کار: اگر فرد بیمه‌شده در ۱۰ سال پایانی زندگی خود، حداقل حق بیمه یک سال کار را پرداخت کرده باشد، به شرط آنکه در آخرین سال حیاتش، سابقه پرداخت حق بیمه برای ۹۰ روز را داشته باشد .

چنانچه متوفی یکی از این شرایط را داشته باشد، بازماندگان او می‌توانند برای دریافت مستمری اقدام کنند.

آیا ازدواج مجدد، پایان راه دریافت مستمری است؟

و اما می‌رسیم به اصلی‌ترین سوال. پاسخ کوتاه و قاطع به این پرسش «خیر» است. بر اساس قوانین فعلی ایران، ازدواج مجدد همسر متوفی، دیگر باعث قطع شدن مستمری او نمی‌شود .

این موضوع همیشه به این شکل نبود. در گذشته، طبق بند ۱ ماده ۸۱ قانون تأمین اجتماعی، یکی از شروط دریافت مستمری برای همسر متوفی، این بود که شوهر دیگری اختیار نکند. همین قانون باعث می‌شد بسیاری از زنان از ترس قطع شدن همین منبع درآمد، از ازدواج رسمی دوباره خودداری کنند و دچار مشکلات متعددی شوند .

نقطه عطف این ماجرا، تصویب ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده در سال ۱۳۹۱ بود. این قانون، محدودیت پیشین را به طور کامل حذف کرد. بند ۱ این ماده به صراحت بیان می‌کند که همسر دائم متوفی از حقوق وظیفه یا مستمری او بهره‌مند می‌شود و ازدواج دوباره، مانعی برای دریافت این حقوق نیست .

نکته جالب‌تر در تبصره همین ماده است. قانون‌گذار حتی افرادی را که پیش از اجرایی شدن این قانون (یعنی قبل از ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲) همسرشان فوت کرده و ازدواج مجدد کرده بودند، مشمول این حمایت دانسته است. به این معنی که این افراد می‌توانند از تاریخ لازم‌الاجرا شدن قانون به بعد، برای برقراری دوباره مستمری خود اقدام کنند، هرچند این حکم به گذشته تسری پیدا نمی‌کند و پولی بابت سال‌های قبل از ۹۲ به آن‌ها پرداخت نمی‌شود .

چه کسانی از مستمری بهره‌مند می‌شوند؟ 

قانون به طور دقیق مشخص کرده است که چه کسانی «بازمانده واجد شرایط» محسوب می‌شوند و می‌توانند از مستمری متوفی استفاده کنند:

• همسر دائم متوفی: مهم‌ترین شرط برای همسر، دائمی بودن عقد ازدواج است. ازدواج موقت یا همان صیغه، حقی برای دریافت مستمری ایجاد نمی‌کند .

• فرزندان اناث (دختران): دختران متوفی تا زمانی که شغل و همسر نداشته باشند، می‌توانند از مستمری استفاده کنند. اگر ازدواج کنند و سپس طلاق بگیرند یا همسرشان فوت کند، مستمری آن‌ها دوباره برقرار می‌شود .

• فرزندان ذکور (پسران): پسران تا سن بیست سالگی تحت پوشش هستند. پس از آن، تنها در صورتی که به تحصیل اشتغال داشته باشند یا به دلیل بیماری یا نقص عضو قادر به کار نباشند، پرداخت مستمری ادامه می‌یابد .

• والدین متوفی: پدر و مادر بیمه‌شده متوفی نیز در صورتی که تحت تکفل او بوده و سنشان از ۶۰ سال بیشتر باشد یا طبق نظر کمیسیون پزشکی ازکارافتاده شناخته شوند، می‌توانند مستمری دریافت کنند .

سهم هر یک از بازماندگان چقدر است؟

قانون تأمین اجتماعی، سهم هر یک از بازماندگان را نیز مشخص کرده است. طبق بند ۱ ماده ۸۳ این قانون، سهم همسر دائم متوفی، ۵۰ درصد از کل مستمری استحقاقی است . سهم هر فرزند نیز ۲۵ درصد خواهد بود .

• نکته مهم در مورد چند همسری: اگر مرد متوفی چند همسر دائم داشته باشد، آن سهم ۵۰ درصدی به طور مساوی بین تمام همسران دائم او تقسیم می‌شود. برای مثال، اگر دو همسر دائم داشته باشد، به هر کدام ۲۵ درصد از مستمری تعلق می‌گیرد .

شرایط بهره‌مندی زوجه متوفی از مستمری 

برای اینکه همسر متوفی بتواند از این حقوق استفاده کند، باید چند نکته کلیدی را بداند:

1. عقد دائم: همانطور که چند بار اشاره شد، شرط اصلی، وجود رابطه زوجیت دائم در زمان فوت بیمه‌شده است .

2. عدم تأثیر شغل همسر بازمانده: شاغل بودن یا حتی بازنشسته بودن همسر بازمانده، مانعی برای دریافت مستمری همسر فوت‌شده‌اش نیست. یعنی یک زن می‌تواند هم حقوق بازنشستگی خودش را بگیرد و هم مستمری همسر مرحومش را .

در صورت فوت همسر دوم: اگر زنی پس از فوت همسر اولش دوباره ازدواج کند و همسر دوم او نیز فوت کند، شرایط چگونه خواهد بود؟ قانون در اینجا یک راهکار عادلانه تعیین کرده است. زن می‌تواند از بین مستمری همسر اول و همسر دوم، هرکدام را که مبلغ بیشتری دارد، انتخاب کند. دریافت همزمان دو مستمری ممکن نیست .

شرایط بهره‌مندی فرزندان متوفی از مستمری

شرایط دریافت مستمری برای دختران متوفی کمی جزئیات بیشتری دارد که در بند ۳ ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده به آن اشاره شده است:

• شرط نداشتن شغل و شوهر: دو شرط اساسی برای دختران، نداشتن شغل و همسر است . اگر دختری شاغل شود و درآمد داشته باشد، مستمری او قطع می‌شود.

• برقراری مجدد مستمری: همانطور که گفته شد، در صورت طلاق یا فوت همسر، مستمری دختر دوباره برقرار می‌شود. همچنین اگر شاغل بوده و سپس بیکار شود (به شرطی که بیمه بیکاری نگیرد)، می‌تواند برای دریافت مستمری اقدام کند .

• تعهدنامه سالانه: دختران بازمانده باید سالیانه با مراجعه به سامانه خدمات غیرحضوری تامین اجتماعی، فرم تعهدنامه‌ای را تکمیل کنند و نداشتن شغل و همسر را اعلام نمایند تا پرداخت مستمری آن‌ها ادامه پیدا کند .

مراحل دریافت مستمری پس از فوت همسر 

برای آنکه بازماندگان بتوانند این حقوق را دریافت کنند، باید یک مسیر اداری را طی کنند. این مراحل به طور خلاصه به شرح زیر است:

1. جمع‌آوری مدارک: اولین و مهم‌ترین گام، آماده کردن مدارک است. این مدارک عبارتند از:

• اصل و کپی گواهی فوت متوفی .

• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی متوفی و تمامی بازماندگان .

• اصل و کپی سند ازدواج دائم .

• گواهی انحصار وراثت (این گواهی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قابل دریافت است و مشخص می‌کند ورثه قانونی متوفی چه کسانی هستند) .

• تکمیل فرم درخواست برقراری مستمری بازماندگان در شعبه.

2. مراجعه به شعبه تامین اجتماعی: با در دست داشتن مدارک کامل، باید به آخرین شعبه‌ای که متوفی در آن حق بیمه پرداخت می‌کرده است، مراجعه کنید .

3. ثبت درخواست و تحویل مدارک: مدارک به واحد امور بازماندگان تحویل داده می‌شود و درخواست شما به صورت رسمی ثبت می‌گردد.

4. انتظار برای بررسی و تایید: سازمان تامین اجتماعی مدارک را بررسی می‌کند. این فرآیند معمولاً بین یک تا دو ماه زمان می‌برد .

5. برقراری و واریز مستمری: پس از تایید، مستمری از تاریخ فوت متوفی برقرار شده و به صورت ماهانه به حساب بانکی معرفی‌شده از سوی بازماندگان واریز می‌شود .

مستمری همسران جانبازان متوفی

نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که قانون عدم قطع مستمری پس از ازدواج مجدد، شامل همه صندوق‌ها نمی‌شود. به طور مشخص، طبق قوانین بنیاد شهید و امور ایثارگران، همسر جانباز متوفی در صورت ازدواج مجدد، دیگر نمی‌تواند مستمری جانباز را دریافت کند و حقوق او قطع خواهد شد . این یک تفاوت اساسی میان قوانین تأمین اجتماعی و قوانین خاص بنیاد شهید است.