آیا تا به حال در موقعیتی قرار گرفته‌اید که فردی به شما بدهکار باشد و ناگهان ناپدید شود؟ یا در یک پرونده کیفری، متهمی که از او شکایت کرده‌اید، فرار کند و هیچ آدرس و نشانی از او در دسترس نباشد؟ در این لحظات که احساس می‌کنید دستتان به هیچ‌جا بند نیست، قانون ابزاری قدرتمند در اختیارتان قرار می‌دهد که شاید نامش را شنیده باشید. این ابزار، حکم جلب است، اما نه هر نوع حکم جلبی. نوع خاصی از آن وجود دارد که می‌تواند کابوس فرد متواری باشد و آرامش را به شما بازگرداند. در این مقاله، به عنوان یک حقوقدان، قصد دارم به زبان ساده و قدم به قدم توضیح دهم که حکم جلب سیار چیست و چگونه می‌تواند به شما در رسیدن به حقتان کمک کند.
حکم جلب سیار چیست؟
پیش از هر چیز، بیایید مفهوم «جلب» را روشن کنیم. جلب یک دستور قضایی است که به موجب آن، مقام قضایی به ماموران دستور می‌دهد تا فردی را (چه متهم، چه محکوم و حتی گاهی شاهد) دستگیر کنند و نزد مرجع قضایی حاضر نمایند . این دستور انواع مختلفی دارد که یکی از کارآمدترین آن‌ها، «حکم جلب سیار» است .
حکم جلب سیار، یک دستور قضایی است که به یک کلانتری یا پاسگاه خاص محدود نمی‌شود . وقتی این حکم صادر می‌شود، نسخه‌ای از آن به تمام کلانتری‌ها و واحدهای انتظامی در یک حوزه قضایی مشخص (مثلاً کل شهر تهران) ابلاغ می‌گردد . معنای این دستور آن است که هر ماموری در هر نقطه از آن حوزه قضایی، در صورت مشاهده فرد مورد نظر، صلاحیت و وظیفه دارد او را فوراً دستگیر و به دادگاه تحویل دهد . این حکم هم در پرونده‌های حقوقی (مانند بدهی مالی) و هم در پرونده‌های کیفری (مانند کلاهبرداری یا سرقت) کاربرد دارد .
شرایط و موارد صدور حکم جلب سیار
صدور این حکم قدرتمند، نیازمند وجود شرایطی است که در قانون پیش‌بینی شده. این شرایط بسته به اینکه پرونده شما حقوقی است یا کیفری، کمی تفاوت دارد.
در دعاوی حقوقی (مالی)
در پرونده‌های مالی، معمولاً زمانی می‌توانید درخواست جلب سیار بدهکار را بکنید که:
-
حکم قطعی دادگاه به نفع شما صادر شده باشد.
-
شما درخواست صدور اجراییه کرده باشید و اجراییه به محکوم (بدهکار) ابلاغ شده باشد.
-
بدهکار در مهلت قانونی، بدهی خود را پرداخت نکرده و مالی هم برای توقیف معرفی نکرده باشد .
-
شما نتوانید هیچ مال و دارایی از او برای توقیف پیدا و به دادگاه معرفی کنید .
-
مهم‌تر از همه، بدهکار متواری شده باشد و شما هیچ آدرس مشخصی از محل سکونت یا کار او نداشته باشید .
در چنین وضعیتی، شما به واحد اجرای احکام دادگاه مراجعه می‌کنید و با توضیح اینکه فرد بدهکار مخفی شده و به او دسترسی ندارید، تقاضای صدور حکم جلب سیار را ثبت می‌نمایید .
در دعاوی کیفری
در پرونده‌های کیفری، شرایط کمی متفاوت است. بر اساس ماده ۱۸۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اصلی‌ترین شرط برای صدور جلب سیار این است که متواری بودن متهم برای بازپرس پرونده محرز شود . یعنی بازپرس باید به این نتیجه برسد که متهم عمداً خود را از دسترس قانون مخفی کرده است. در این حالت، بازپرس می‌تواند دستور جلب سیار را با تعیین مدت اعتبار، صادر و در اختیار ضابطان دادگستری (نیروی انتظامی) قرار دهد .
گاهی اوقات و در صورت ضرورت، بازپرس یک نسخه از حکم را نیز به خود شاکی تحویل می‌دهد تا اگر شاکی متهم را در جایی مشاهده کرد، بتواند به سرعت به نزدیک‌ترین واحد انتظامی اطلاع دهد تا آن‌ها برای دستگیری اقدام کنند .
.png)
تفاوت دستور جلب عادی و سیار در چیست؟
شاید این سوال برایتان پیش بیاید که این حکم چه فرقی با حکم جلب عادی دارد. تفاوت اصلی در دو نکته کلیدی است:
-
محدوده اجرا: حکم جلب عادی معمولاً به یک کلانتری مشخص که محل سکونت یا کار فرد در حوزه آن قرار دارد، ابلاغ می‌شود . اما حکم جلب سیار به تمام کلانتری‌های یک حوزه قضایی گسترده (مثلاً یک استان یا شهرستان) ابلاغ می‌گردد .
-
شرایط صدور: شما زمانی درخواست جلب عادی می‌کنید که آدرس مشخصی از فرد دارید و به دادگاه اعلام می‌کنید . در مقابل، زمانی که فرد متواری است و مکان مشخصی ندارد، درخواست جلب سیار می‌دهید .
به طور خلاصه، جلب عادی برای فردی است که آدرس دارد ولی همکاری نمی‌کند و جلب سیار برای فردی است که فراری و بدون آدرس مشخص است.
مدت اعتبار حکم جلب سیار چقدر است؟
یکی از پرتکرارترین سوالات این است که این حکم تا چه زمانی معتبر است. برخلاف تصور عمومی، قانون هیچ زمان مشخص و ثابتی (مثلاً ۶ ماه یا یک سال) برای اعتبار این حکم تعیین نکرده است . مدت اعتبار حکم جلب سیار به طور کامل به نظر و صلاحدید قاضی یا بازپرس صادر کننده حکم بستگی دارد و در برگه جلب قید می‌شود .
اگرچه در رویه قضایی معمولاً این احکام با اعتبار ۶ ماهه صادر می‌شوند، اما این یک قاعده کلی نیست و قاضی می‌تواند آن را برای مدت کمتر یا بیشتری صادر کند . پس از پایان این مدت، حکم دیگر اعتباری ندارد و برای دستگیری فرد، باید مجدداً به مرجع قضایی مراجعه و درخواست تمدید اعتبار آن را بنمایید .
نحوه دستگیری به موجب حکم جلب سیار
روند دستگیری فردی که برای او حکم جلب سیار صادر شده، کاملاً قانونی و مشخص است. پس از صدور و ابلاغ حکم به ضابطان قضایی، آن‌ها موظف هستند به محض دیدن فرد، او را دستگیر کنند . اگر شما به عنوان شاکی یا خواهان، نسخه‌ای از حکم را در دست دارید و از محل حضور متهم مطلع شدید، حق ندارید خودتان اقدامی انجام دهید. شما باید فوراً موضوع را به نزدیک‌ترین کلانتری یا پلیس ۱۱۰ گزارش دهید تا ماموران برای جلب او اقدام کنند .
نکته بسیار مهم این است که جلب افراد باید در طول روز انجام شود، مگر در موارد بسیار ضروری که قاضی تشخیص دهد و این ضرورت را در پرونده قید کند . پس از دستگیری نیز، ضابطان باید فرد را فوراً به مرجع قضایی صادر کننده حکم تحویل دهند تا تکلیف او مشخص شود .
آیا با حکم جلب سیار می‌توان وارد خانه شد؟
پاسخ کوتاه و قاطع به این سوال «خیر» است. حکم جلب سیار به تنهایی مجوزی برای ورود به منزل، محل کار یا مخفیگاه فرد نیست . حریم خصوصی افراد به شدت مورد حمایت قانون است.
بر اساس تبصره ۳ ماده ۱۸۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر فرد در منزل یا محل دیگری مخفی شده باشد، ضابطان برای ورود به آن مکان، حتماً باید یک دستور قضایی جداگانه تحت عنوان «حکم ورود به منزل» از مقام قضایی دریافت کنند .
بنابراین، اگر ماموری صرفاً با یک برگه جلب سیار قصد ورود به منزل شما یا دیگری را داشت، این اقدام او غیرقانونی است.
حکم جلب سیار خارج از حوزه قضایی (نیابت قضایی)
هر قاضی تنها در حوزه قضایی محل خدمت خود می‌تواند دستور جلب صادر کند . برای مثال، قاضی دادگاهی در شیراز نمی‌تواند مستقیماً دستور جلب فردی را در اصفهان صادر کند. اگر متهم یا محکوم در حوزه قضایی دیگری اقامت داشته باشد، مرجع قضایی باید به دادگاه آن محل «نیابت قضایی» بدهد .
این یعنی قاضی شیراز از قاضی اصفهان می‌خواهد که اقدامات لازم برای جلب آن فرد را در حوزه قضایی اصفهان انجام دهد. در این صورت، دستور جلب سیار به موجب نیابت قضایی صادر و در حوزه قضایی مقصد اجرا می‌شود .