مراحل درخواست طلاق از طرف زن

تصور کنید در نقطه‌ای از زندگی مشترک ایستاده‌اید که دیگر هیچ راهی برای ادامه دادن نمی‌بینید. سکوت خانه سنگین‌تر از همیشه است و فاصله میان شما و همسرتان، عمیق‌تر از هر دره‌ای به نظر می‌رسد. آیا این پایان راه است یا آغازی برای مسیری جدید؟ بسیاری از زنان در این دوراهی، با این سوال بزرگ روبرو می‌شوند: "آیا من هم می‌توانم برای جدایی پیش‌قدم شوم؟" قانون در این مسیر پر پیچ‌وخم چه گزینه‌هایی پیش روی من گذاشته است؟ این مقاله چراغ راه شما در این مسیر تاریک و پر از ابهام است. ما قدم به قدم، از اولین پله تا رسیدن به مقصود، کنار شما خواهیم بود و به تمام سوالات شما پاسخ خواهیم داد.

مقررات طلاق به طور کلی

بر اساس قوانین مدنی ایران، حق طلاق اصولاً در اختیار مرد قرار دارد . این بدان معناست که مرد می‌تواند با پرداخت کامل حقوق مالی همسرش، برای جدایی اقدام کند، حتی اگر زن مخالف باشد . اما این تصور که زن هیچ اختیاری برای پایان دادن به زندگی مشترک ندارد، کاملاً اشتباه است. قانونگذار مسیرهایی را برای زنانی که ادامه زندگی برایشان غیرممکن شده، پیش‌بینی کرده است .

طلاق در ایران به دو دسته کلی توافقی و غیرتوافقی تقسیم می‌شود. در طلاق توافقی، زن و مرد بر سر تمام مسائل از جمله مهریه، حضانت فرزندان و... به یک تفاهم مشترک می‌رسند و روند جدایی بسیار سریع‌تر پیش می‌رود . اما در طلاق غیرتوافقی، یکی از طرفین خواهان جدایی و دیگری مخالف آن است. زمانی که زن خواهان طلاق است و مرد رضایت ندارد، پرونده وارد یکی از پیچیده‌ترین دعاوی خانوادگی می‌شود. در این حالت، زن باید دلایل قانونی و محکمه‌پسندی را به دادگاه نشان دهد تا بتواند حکم طلاق را دریافت کند .

مراحل درخواست طلاق

وقتی زنی تصمیم به جدایی می‌گیرد و این تصمیم مورد توافق همسرش نیست، باید یک مسیر قانونی مشخص را طی کند. این مسیر اگرچه ممکن است طولانی باشد، اما غیرممکن نیست. به طور خلاصه، گام‌های اصلی به شرح زیر است:

1. ثبت‌نام در سامانه مشاوره: اولین قدم، ثبت‌نام در "سامانه تصمیم" است. زوجین موظف به شرکت در جلسات مشاوره پیش از طلاق هستند تا شاید راهی برای سازش پیدا شود .

2. تنظیم و ثبت دادخواست: اگر جلسات مشاوره به سازش ختم نشود، زن باید دادخواست طلاق خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند .

3. ارجاع به دادگاه خانواده: پس از ثبت، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده محل سکونت زن یا شوهر فرستاده می‌شود .

4. روند دادرسی در دادگاه: دادگاه جلساتی را برای شنیدن اظهارات طرفین و بررسی دلایل و مدارک زن تعیین می‌کند .

5. مراحل اعتراض: حکم صادر شده توسط دادگاه ابتدایی (بدوی)، قابل اعتراض است. طرفی که حکم به ضررش صادر شده می‌تواند درخواست تجدیدنظر کند. این روند حتی می‌تواند تا دیوان عالی کشور نیز ادامه یابد .

6. ثبت نهایی طلاق: پس از قطعی شدن حکم، زن سه ماه فرصت دارد تا با مراجعه به یکی از دفاتر رسمی طلاق، صیغه طلاق را جاری و آن را ثبت نماید .

برای درخواست طلاق باید کجا رفت؟

شروع این مسیر دیگر مانند گذشته با مراجعه مستقیم به دادگاه نیست. امروزه فرآیندها الکترونیکی شده‌اند.

• گام اول: سامانه تصمیم (zaman.behzisti.net): قبل از هر اقدامی، باید در این سامانه ثبت‌نام کرده و نوبت مشاوره بگیرید. شرکت در این جلسات اجباری است و بدون گواهی عدم امکان سازش از سوی مرکز مشاوره، نمی‌توانید دادخواست خود را ثبت کنید .

• گام دوم: دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: پس از دریافت گواهی عدم سازش، باید به یکی از این دفاتر مراجعه کنید. در اینجا دادخواست طلاق شما تنظیم و به صورت الکترونیکی برای دادگستری ارسال می‌شود .

• گام سوم: دادگاه خانواده: پرونده شما به دادگاه خانواده صالح، یعنی دادگاه محل سکونت خودتان یا همسرتان، ارجاع داده می‌شود. تمام مراحل رسیدگی، از جلسات دادرسی تا صدور حکم، در این دادگاه انجام خواهد شد .

• گام چهارم: دفتر رسمی طلاق: پس از صدور حکم قطعی از سوی دادگاه، برای اجرای صیغه طلاق و ثبت رسمی آن، باید به یکی از دفاتر ثبت ازدواج و طلاق مراجعه کنید .

شرایط تنظیم دادخواست طلاق

برای اینکه دادخواست طلاق شما از سوی دادگاه پذیرفته شود، باید شرایطی را مهیا کنید. مهم‌ترین بخش، تنظیم دقیق و قانونی خود دادخواست است. یک دادخواست شامل بخش‌های زیر است:

• مشخصات خواهان (زن) و خوانده (مرد): اطلاعات هویتی کامل هر دو طرف باید به درستی درج شود .

• خواسته: در این بخش باید به صراحت "صدور حکم طلاق به درخواست زوجه" قید شود .

• دلایل و منضمات: این قسمت حیاتی‌ترین بخش دادخواست شماست. باید تمام مدارک و مستنداتی که ادعای شما را ثابت می‌کند، لیست کنید. این مدارک می‌تواند شامل سند ازدواج، شناسنامه، گواهی عدم امکان سازش، شهادت شهود، گزارش پزشکی قانونی، حکم محکومیت کیفری همسر و... باشد .

• شرح دادخواست: در این بخش باید داستان زندگی خود و دلایلی که شما را به نقطه درخواست طلاق رسانده، به صورت واضح، محترمانه و مستند توضیح دهید. از کلی‌گویی پرهیز کنید و به موارد مشخصی که قانون به شما اجازه استناد به آن‌ها را می‌دهد، اشاره کنید .

نمونه دادخواست طلاق از طرف زن

به جای ارائه یک فرم خام، بهتر است بدانید در بخش "شرح دادخواست" چه بنویسید. فرض کنید دلیل شما برای طلاق، بدرفتاری مستمر همسر و جدایی طولانی‌مدت است. می‌توانید شرح دادخواست را اینگونه آغاز کنید:

"ریاست محترم دادگاه خانواده، با سلام و احترام، اینجانب ... فرزند ... به موجب سند ازدواج شماره ... در تاریخ ... به عقد دائم آقای ... درآمده‌ام. متاسفانه پس از گذشت مدتی از زندگی مشترک، رفتارهای همسرم تغییر کرده و سوء معاشرت و پرخاشگری‌های ایشان، محیط خانه را به فضایی ناامن و غیرقابل تحمل برای من و فرزندانم بدل ساخته است. این وضعیت به حدی رسید که به مدت ... سال است که جدا از یکدیگر زندگی می‌کنیم و ایشان در این مدت هیچ تلاشی برای بهبود وضعیت و بازگشت به زندگی مشترک نکرده‌اند. با توجه به کراهت و تنفر ایجاد شده و وضعیتی که ادامه آن برای اینجانب موجب مشقت و سختی فراوان (عسر و حرج) است، و با بذل مبلغ ... از مهریه خود، تقاضای رسیدگی و صدور حکم طلاق را دارم." 

این تنها یک مثال ساده است. تنظیم دادخواست یک امر تخصصی است و توصیه اکید می‌شود این کار را به یک وکیل متخصص در امور خانواده بسپارید تا از همان ابتدا، پرونده شما در مسیر درستی قرار گیرد .

دلایل و شرایط طلاق به درخواست زوجه (زن)

یک زن برای اینکه بتواند دادگاه را مجاب به صدور حکم طلاق کند، باید یکی از مسیرهای قانونی زیر را اثبات نماید:

1. داشتن وکالت در طلاق (حق طلاق): اگر هنگام عقد یا بعد از آن، مرد طی یک وکالت‌نامه رسمی در دفتر اسناد رسمی، به زن "حق طلاق" داده باشد، زن می‌تواند هر زمان که بخواهد، از طرف مرد، خود را مطلقه کند. این ساده‌ترین راه برای طلاق یک‌طرفه از جانب زن است .

2. اثبات شروط دوازده‌گانه عقدنامه: در سندهای ازدواج، ۱۲ شرط به صورت چاپی وجود دارد که اگر مرد آن‌ها را امضا کرده باشد، زن در صورت تحقق هر یک از آن شروط، وکیل مرد در طلاق می‌شود. برخی از مهم‌ترین این شروط عبارتند از:

• عدم پرداخت نفقه یا سایر حقوق واجب زن به مدت ۶ ماه .

• سوءرفتار مستمر زوج که ادامه زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کند .

• ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج که زندگی مشترک را مختل کند .

• محکومیت قطعی مرد به حبس ۵ سال یا بیشتر .

• اعتیاد زیان‌آور مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی لطمه بزند .

• ترک زندگی خانوادگی توسط مرد به مدت ۶ ماه متوالی بدون عذر موجه .

• ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول .

3. اثبات عُسر و حَرَج (سختی و مشقت): این مفهوم که در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی آمده، کلی‌ترین و در عین حال پرکاربردترین راه برای طلاق از طرف زن است. عسر و حرج یعنی به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زن همراه با سختی و مشقت شدید کند و تحمل آن برایش ممکن نباشد . مصادیق عسر و حرج بسیار گسترده است و به موارد بالا محدود نمی‌شود. برخی دیگر از نمونه‌های آن عبارتند از:

• ضرب و شتم یا هرگونه توهین و خشونت فیزیکی یا روانی .

• خیانت همسر (که اثبات آن در دادگاه بسیار دشوار است) .

• بلاتکلیف رها کردن همسر .

• نداشتن رابطه زناشویی برای مدت طولانی و غیرمتعارف .

• کراهت و تنفر شدید زن از شوهر، به شرطی که زن حاضر شود تمام یا بخش قابل توجهی از مهریه خود را ببخشد (طلاق خُلع) .

مدت زمان طلاق از طرف زوجه

صبر، کلید اصلی در پرونده‌های طلاق از طرف زن است. این نوع پرونده‌ها به دلیل ماهیت اختلافی و مقاومت زوج، معمولاً زمان‌بر هستند. روند دادرسی سه مرحله‌ای است: دادگاه بدوی، دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور . اگر مرد به رأی صادر شده در هر مرحله اعتراض کند، پرونده به مرحله بعد می‌رود. با در نظر گرفتن این مراحل، یک پرونده طلاق از طرف زن می‌تواند به طور متوسط بین یک تا دو سال و گاهی بیشتر به طول بینجامد . البته اگر طلاق غیابی باشد یا مرد در هیچ‌یک از مراحل اعتراضی نکند، این زمان به شکل چشمگیری کوتاه‌تر خواهد شد .

شرایط طلاق به درخواست زوجه باکره

اگر زن در دوران عقد و در حالی که هنوز باکره است، تصمیم به جدایی بگیرد، شرایط خاصی حاکم است:

• مهریه: مهریه زن باکره در صورت طلاق، نصف می‌شود. یعنی زن مستحق دریافت نیمی از مهریه‌ای است که در عقدنامه قید شده است .

• اجازه پدر: برخلاف زمان عقد که اجازه پدر برای ازدواج دختر باکره الزامی است، برای طلاق نیازی به اجازه پدر نیست و زن می‌تواند مستقلاً اقدام کند .

• گواهی بکارت: دادگاه برای صدور حکم، زن را به پزشکی قانونی معرفی می‌کند تا گواهی سلامت و باکره بودن او صادر شود . پرونده‌های طلاق در دوران عقد، به خصوص اگر زن به حق حبس (استفاده از حق خود برای عدم تمکین تا زمان دریافت کامل مهریه) استناد کند، پیچیدگی‌های حقوقی خاص خود را دارد و مشاوره با وکیل در این موارد بسیار ضروری است .

دادخواست طلاق از طرف زن و مهریه

یکی از بزرگترین دغدغه‌های زنان این است که اگر درخواست طلاق بدهند، آیا مهریه به آن‌ها تعلق می‌گیرد؟ پاسخ مثبت است. مهریه حق قانونی و شرعی زن است و درخواست طلاق از سوی او، این حق را از بین نمی‌برد . اما تکلیف نهایی آن به روش طلاق بستگی دارد:

• اثبات شروط عقد یا عسر و حرج: اگر زن بتواند یکی از شروط دوازده‌گانه یا وضعیت عسر و حرج خود را در دادگاه ثابت کند، دادگاه مرد را ملزم به طلاق می‌کند و زن می‌تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند .

• طلاق خُلع: گاهی زن دلیل محکمه‌پسندی ندارد یا نمی‌تواند آن را ثابت کند، اما به شدت از همسرش متنفر است و حاضر است برای جلب رضایت او به طلاق، تمام یا قسمتی از مهریه خود را ببخشد. در این حالت، میزان مهریه‌ای که زن دریافت می‌کند، به توافق او برای بخشش بستگی دارد .

نحوه پیگیری دادخواست طلاق

در گذشته پیگیری پرونده‌های قضایی نیازمند مراجعه حضوری مکرر به دادگاه بود. اما امروزه با راه‌اندازی "سامانه ثنا" (سامانه ثبت‌نام الکترونیک قضایی)، این روند بسیار ساده‌تر شده است . پس از ثبت‌نام در این سامانه، تمام ابلاغیه‌های مربوط به پرونده شما (مانند تاریخ جلسات دادگاه، آرای صادر شده و...) به صورت الکترونیکی برایتان ارسال می‌شود. شما می‌توانید از طریق همین سامانه، روند پیشرفت پرونده خود را لحظه به لحظه دنبال کنید .

نحوه رسیدگی به درخواست طلاق طرف زن

پس از ارجاع پرونده به شعبه دادگاه خانواده، قاضی دستور تعیین وقت جلسه رسیدگی را می‌دهد. در جلسه دادرسی، قاضی ابتدا اظهارات زن (خواهان) و دلایل او را می‌شنود. سپس به مرد (خوانده) فرصت دفاع می‌دهد. بار اثبات ادعا بر دوش زن است. او باید بتواند با سند و مدرک معتبر، حرف‌های خود را ثابت کند . برای مثال، برای اثبات ضرب و جرح به گزارش پزشکی قانونی و برای اثبات اعتیاد به جواب آزمایش از مراکز معتبر نیاز است. شهادت شهود نیز یکی از دلایل مهم است که قاضی آن را بررسی می‌کند. اگر دلایل زن برای قاضی قانع‌کننده باشد، حکم طلاق صادر می‌شود؛ در غیر این صورت، دادخواست او رد خواهد شد .

طلاق به تقاضای زوجه و حضانت فرزندان

یکی از مهم‌ترین مسائل در هر طلاقی، سرنوشت فرزندان است. قانون در این مورد قواعد مشخصی دارد:

• حضانت تا ۷ سالگی: نگهداری از فرزندان (چه دختر و چه پسر) تا پایان ۷ سالگی با مادر است .

• حضانت پس از ۷ سالگی: پس از ۷ سالگی، حضانت فرزندان تا سن بلوغ (۹ سال تمام قمری برای دختر و ۱۵ سال تمام قمری برای پسر) با پدر خواهد بود .

• انتخاب پس از بلوغ: بعد از رسیدن به سن بلوغ، خود فرزندان تصمیم می‌گیرند که می‌خواهند با پدر زندگی کنند یا با مادر .

نکته بسیار مهم: قاعده بالا، یک قاعده قطعی نیست. مهم‌ترین معیار برای قاضی در تعیین حضانت، "مصلحت کودک" است. اگر دادگاه تشخیص دهد که زندگی با پدر یا مادر (حتی در سنی که قانوناً حضانت با اوست) به صلاح کودک نیست، می‌تواند حضانت را به طرف دیگر واگذار کند . حق ملاقات با فرزند نیز برای طرفی که حضانت را بر عهده ندارد، همیشه محفوظ است.