به غیر از مهریه چه حقوق دیگری به زن تعلق می‌گیرد؟

وقتی کلمه‌ی  طلاق  به میان می‌آید، اولین چیزی که در ذهن بیشتر ما جرقه می‌زند، «مهریه» است. اما آیا داستان به همین‌جا ختم می‌شود؟ آیا تمام سال‌هایی که برای یک زندگی تلاش کرده‌اید، فقط در یک کلمه خلاصه می‌شود؟ حقیقت این است که قانون، چتر حمایتی بسیار گسترده‌تری برای شما در نظر گرفته است؛ حقوقی که شاید کمتر درباره‌شان شنیده باشید، اما دانستن آن‌ها می‌تواند سرنوشت شما را پس از جدایی تغییر دهد.

خیلی‌ها وقتی وارد مسیر سخت و پر از اضطراب جدایی می‌شوند، فکر می‌کنند تنها سلاحشان مهریه است. این تصور، اگرچه قابل درک است، اما شما را از بخش بزرگی از حقوق قانونی‌تان غافل می‌کند. این مقاله قرار نیست یک متن حقوقی خشک و پیچیده باشد. فکر کنید یک مشاور حقوقی با تجربه کنار شما نشسته و می‌خواهد قدم به قدم، به زبان ساده و خودمانی، تمام حقوق مالی و غیرمالی شما را توضیح دهد. می‌خواهیم با هم ببینیم به غیر از مهریه چه حقوق دیگری به زن تعلق می‌گیرد و چطور می‌توانید از آن‌ها برای ساختن یک آینده امن‌تر استفاده کنید.

حقوق مالی زن در طلاق

جدایی علاوه بر بار روانی سنگین، نگرانی‌های مالی جدی به همراه دارد. قانون برای کاهش این نگرانی‌ها، چندین سپر حمایتی برای زن در نظر گرفته است. این حقوق مالی، ابزارهایی هستند که به شما کمک می‌کنند تا پس از طلاق، روی پای خودتان بایستید. بیایید این موارد را یک به یک بررسی کنیم.

۱. نفقه: تأمین هزینه‌های زندگی شما

شاید اسم نفقه را زیاد شنیده باشید، اما معنای دقیق آن چیست؟ نفقه یعنی تمام هزینه‌های متعارف زندگی شما که پرداخت آن بر عهده شوهرتان است. این هزینه‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• مسکن: تهیه یک خانه مناسب و در شأن شما.

• خوراک و پوشاک: تامین غذا و لباس به شکلی که همیشه داشته‌اید.

• هزینه‌های درمانی و بهداشتی: شامل مخارج دکتر، دارو و سایر نیازهای پزشکی.

• اثاثیه منزل: وسایلی که برای یک زندگی عادی لازم است.

نکته بسیار مهم اینجاست که حتی اگر شما شاغل باشید و درآمد بالایی داشته باشید، باز هم همسرتان موظف به پرداخت نفقه است. درآمد شما متعلق به خودتان است و قانون این وظیفه را از دوش مرد برنداشته است.

اما شرط دریافت نفقه چیست؟

تنها شرطی که قانون برای دریافت نفقه در نظر گرفته، «تمکین» است. تمکین به زبان ساده یعنی انجام وظایف زناشویی و اقامت در منزلی که شوهر تعیین کرده است. اگر زنی بدون دلیل قانونی موجه از همسرش تمکین نکند، در اصطلاح حقوقی «ناشزه» نامیده می‌شود و حق نفقه خود را از دست می‌دهد.

این موضوع، یعنی اثبات عدم تمکین زن، معمولاً اصلی‌ترین راهکار دفاعی مردان برای شانه خالی کردن از پرداخت نفقه و سایر حقوق مالی است. آن‌ها تلاش می‌کنند در دادگاه ثابت کنند که زن ناشزه بوده و به همین دلیل، حقی بر گردن آن‌ها ندارد. اما شما باید بدانید که قانون در موارد خاصی به شما اجازه می‌دهد از تمکین خودداری کنید بدون آنکه ناشزه محسوب شوید. برای مثال:

• اگر ماندن در خانه مشترک برای شما خطر جانی، مالی یا حیثیتی داشته باشد.

• اگر همسرتان به بیماری مقاربتی مبتلا باشد.

• اگر مرد نتواند منزل مناسب و مستقلی برای شما فراهم کند.

علاوه بر این، در طلاق «رجعی» (طلاقی که از طرف مرد است و او در زمان عده حق بازگشت دارد)، مرد موظف است در طول دوران عده (حدود سه ماه) نیز نفقه شما را پرداخت کند.

۲. اجرت‌المثل: دستمزد سال‌ها تلاش و زحمت شما

این یکی از مهم‌ترین و شاید ناشناخته‌ترین حقوق شماست. «اجرت‌المثل ایام زوجیت» یعنی دستمزد کارهایی که شما در طول زندگی مشترک در خانه انجام داده‌اید و از نظر شرعی و قانونی وظیفه شما نبوده است. کارهایی مثل آشپزی، نظافت منزل، شستن لباس‌ها و حتی شیر دادن به فرزند، وظیفه قانونی شما نیست.

حالا شاید برایتان سوال باشد که چطور می‌توانید این حق را دریافت کنید. برای گرفتن اجرت‌المثل، باید سه شرط اصلی در دادگاه ثابت شود:

1. شما کارها را به دستور شوهر انجام داده‌اید: این دستور لازم نیست حتماً مستقیم و کلامی باشد. همین که شرایط زندگی طوری بوده که شما این کارها را انجام می‌دادید، می‌تواند به عنوان درخواست ضمنی مرد در نظر گرفته شود.

2. شما قصد نداشته‌اید این کارها را رایگان انجام دهید: این شرط کمی پیچیده است و اثبات آن سخت‌ترین بخش ماجراست. در فرهنگ ما، زنان معمولاً کارها را از روی محبت انجام می‌دهند. اما اگر بتوانید در دادگاه نشان دهید که مثلاً به خاطر خانه‌داری، موقعیت شغلی خود را رها کرده‌اید، این موضوع می‌تواند به قاضی کمک کند تا بپذیرد که شما قصد انجام کار رایگان نداشته‌اید.

3. درخواست طلاق از طرف مرد باشد (یا اگر از طرف شماست، به دلیل تخلف مرد باشد): معمولاً دادگاه‌ها زمانی حکم به پرداخت اجرت‌المثل می‌دهند که مرد خواهان جدایی باشد و زن در

4. زندگی مشترک کوتاهی نکرده باشد.

مبلغ اجرت‌المثل چگونه محاسبه می‌شود؟

دادگاه یک کارشناس رسمی دادگستری را مأمور می‌کند تا مبلغ را تعیین کند. کارشناس عواملی مانند تعداد سال‌های زندگی مشترک، تعداد فرزندان، تحصیلات شما و جایگاه اجتماعی خانواده را در نظر می‌گیرد و مبلغی را به عنوان دستمزد سالانه برای شما محاسبه می‌کند. این مبلغ در تعداد سال‌های زندگی مشترک ضرب می‌شود و رقم نهایی به دست می‌آید.

۳. نحله: هدیه‌ای از طرف قانون در شرایط خاص

حالا فرض کنیم دادگاه به این نتیجه برسد که شما کارها را از روی علاقه و محبت انجام داده‌اید و قصد دریافت دستمزد نداشته‌اید. آیا همه چیز تمام می‌شود؟ خیر. اینجا پای حق دیگری به نام «نحله» به میان می‌آید.

نحله در لغت به معنای «بخشش» یا «هدیه» است. قانون می‌گوید اگر طلاق به درخواست مرد باشد و زن مقصر این جدایی نباشد و همچنین به هر دلیلی زن مستحق دریافت اجرت‌المثل شناخته نشود، دادگاه مبلغی را به عنوان نحله برای او تعیین می‌کند.

نکات کلیدی درباره نحله:

• اجرت‌المثل و نحله با هم قابل دریافت نیستند: شما یا یکی را می‌گیرید یا دیگری را. نحله در واقع یک طرح پشتیبان برای زمانی است که شرایط دریافت اجرت‌المثل را ندارید.

• مبلغ آن را قاضی تعیین می‌کند: برخلاف اجرت‌المثل، برای تعیین نحله نیازی به کارشناس نیست. قاضی با توجه به تعداد سال‌های زندگی مشترک و توانایی مالی مرد، مبلغی را به عنوان یک بخشش قانونی برای شما در نظر می‌گیرد.

در واقع، قانونگذار با ایجاد نحله، این پیام را می‌دهد که زحمات زنی که سال‌ها برای خانواده‌اش تلاش کرده، نباید به دلیل یک شرط حقوقی (قصد عدم تبرع) نادیده گرفته شود.

۴. شرط تنصیف اموال: شرط تقسیم نصف دارایی

یکی از رایج‌ترین باورهای اشتباه در مورد طلاق این است که زن به طور خودکار نصف اموال شوهر را دریافت می‌کند. این موضوع که به «شرط تنصیف دارایی» معروف است، به هیچ وجه خودکار نیست و یک افسانه رایج است که باید با دقت رمزگشایی شود. برای اینکه شما بتوانید تا نصف اموال همسرتان را بگیرید، باید هر سه شرط زیر به طور همزمان وجود داشته باشد :

1. مرد باید این شرط را در عقدنامه امضا کرده باشد: در سندهای ازدواج جدید، این شرط به صورت چاپی وجود دارد. حتماً عقدنامه خود را بررسی کنید و ببینید آیا همسرتان آن را امضا کرده است یا نه.

2. درخواست طلاق باید از طرف مرد باشد: اگر شما درخواست طلاق بدهید یا طلاق توافقی باشد، این شرط اعمال نمی‌شود.

3. جدایی نباید به دلیل تقصیر شما (سوء رفتار یا عدم تمکین) باشد: اگر مرد بتواند در دادگاه ثابت کند که شما وظایف زناشویی خود را انجام نداده‌اید، این شرط از بین می‌رود.

چه اموالی تقسیم می‌شود؟

حتی اگر تمام شرایط بالا را داشته باشید، باز هم تمام دارایی مرد تقسیم نمی‌شود. این شرط فقط شامل اموالی است که مرد در طول دوران ازدواج به دست آورده است. اموالی که قبل از ازدواج داشته یا از طریق ارث به او رسیده، شامل این قانون نمی‌شود. علاوه بر این، در قانون از عبارت «تا نصف دارایی» استفاده شده است. این یعنی قاضی تصمیم می‌گیرد چه درصدی از اموال (از یک درصد تا پنجاه درصد) به شما تعلق بگیرد.

در عمل، این شرط بیشتر از آنکه یک حق مالی قطعی باشد، یک اهرم فشار و ابزار چانه‌زنی است. مردی که قصد طلاق دارد، وقتی با احتمال از دست دادن نیمی از دارایی‌اش مواجه می‌شود، ممکن است در طلاق توافقی امتیازات بیشتری به شما بدهد تا از اجرای این شرط فرار کند.

۵. استرداد جهیزیه: بازگرداندن آنچه متعلق به شماست

جهیزیه به طور کامل متعلق به شماست و یک حق مطلق و بی‌قید و شرط است. در هر زمانی، چه در حین زندگی و چه هنگام جدایی، شما می‌توانید تمام وسایلی را که به عنوان جهیزیه به خانه مشترک آورده‌اید، پس بگیرید.

برای اینکه در این مسیر به مشکل برنخورید، بهترین کار داشتن یک «سیاهه» یا لیست امضاشده از اقلام جهیزیه است. اگر این لیست توسط شوهرتان امضا شده باشد، کار شما در دادگاه بسیار راحت خواهد بود. در غیر این صورت، می‌توانید از شهادت شهود (مثلاً خانواده و دوستانی که در خرید یا چیدن جهیزیه حضور داشته‌اند) یا فاکتورهای خرید برای اثبات مالکیت خود استفاده کنید.

تاثیر نوع طلاق بر حقوق زن

دانستن حقوق مالی به تنهایی کافی نیست. باید بدانید که این حقوق در سناریوهای مختلف طلاق چگونه تغییر می‌کنند. اینکه چه کسی پیش‌قدم طلاق می‌شود، تأثیر مستقیمی بر نتیجه نهایی دارد.

۱. حقوق زن در طلاق از طرف مرد

این بهترین سناریو برای گرفتن حقوق مالی شماست. طبق قانون، حق طلاق اصولاً در اختیار مرد است. اما قانون برای ایجاد توازن، این حق را مشروط به پرداخت کامل حقوق مالی زن کرده است. اگر مردی بخواهد بدون دلیل موجه و اثبات تقصیر از جانب شما، طلاق بگیرد، باید بهای آن را بپردازد. در این حالت، او موظف است تمام موارد زیر را پرداخت کند :

• مهریه (به طور کامل)

• نفقه ایام عده

• اجرت‌المثل یا نحله

• و در صورت وجود شرایط، شرط تنصیف اموال

۲. حقوق زن در طلاق از طرف زن

اگر شما خواهان جدایی باشید، کار کمی پیچیده‌تر می‌شود. شما نمی‌توانید صرفاً به دلیل عدم علاقه درخواست طلاق بدهید. برای اینکه دادگاه درخواست شما را بپذیرد، باید یکی از دو حالت زیر را ثابت کنید :

1. اثبات عُسر و حَرَج: یعنی باید به قاضی ثابت کنید که ادامه زندگی مشترک برای شما همراه مشقت و سختی غیرقابل تحملی است. مواردی مانند اعتیاد مضر همسر، ترک طولانی‌مدت خانه، ضرب و شتم مستمر یا عدم پرداخت نفقه از مصادیق عسر و حرج هستند.

2. تحقق یکی از شروط دوازده‌گانه عقدنامه: در عقدنامه شروطی ذکر شده که اگر مرد آن‌ها را امضا کرده باشد و یکی از آن‌ها را زیر پا بگذارد، شما وکالت در طلاق پیدا می‌کنید.

اگر بتوانید یکی از این موارد را ثابت کنید، می‌توانید طلاق بگیرید و تمام حقوق مالی خود را نیز مطالبه کنید.

۳. در طلاق توافقی چه چیزهایی به زن تعلق میگیرد

بسیاری تصور می‌کنند طلاق توافقی یعنی زن باید از همه چیز بگذرد تا مرد راضی به جدایی شود. این تصور کاملاً اشتباه است. طلاق توافقی به معنای «تسلیم» نیست، بلکه به معنای «مذاکره» است. در این نوع طلاق، شما و همسرتان بر سر تمام مسائل، از جمله حقوق مالی، حضانت فرزندان و... به یک توافق مشترک می‌رسید.

در این میدان مذاکره، حقوق قانونی شما ابزارهای چانه‌زنی شما هستند. برای مثال، شما می‌توانید بخشی از مهریه خود را در ازای گرفتن حضانت کامل فرزندتان یا دریافت سریع‌تر اجرت‌المثل ببخشید. همه چیز به توافق شما بستگی دارد. به همین دلیل، در طلاق توافقی حضور یک وکیل باتجربه در کنار شما حیاتی است تا بتوانید بهترین و منصفانه‌ترین توافق را برای خودتان رقم بزنید.

حقوق غیر مالی زن در طلاق

جدایی فقط جنبه مالی ندارد. مسائل مربوط به فرزندان و حقوق غیرمادی شما نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

۱. حضانت فرزند: اولویت با سلامت روحی و جسمی کودک است

موضوع حضانت فرزندان یکی از دغدغه‌های اصلی والدین در زمان طلاق است. قانون یک چارچوب کلی برای این موضوع تعیین کرده است، اما یک اصل طلایی بر تمام این قوانین حاکم است: مصلحت کودک.

قانون به طور پیش‌فرض می‌گوید:

• حضانت فرزندان (چه دختر و چه پسر) تا ۷ سالگی با مادر است.

• بعد از ۷ سالگی، حضانت به پدر واگذار می‌شود. این حضانت برای دختر تا ۹ سالگی و برای پسر تا ۱۵ سالگی (سن بلوغ شرعی) ادامه دارد.

• پس از رسیدن به سن بلوغ، خود فرزند تصمیم می‌گیرد که می‌خواهد با کدام یک از والدین زندگی کند.

اما همان‌طور که گفته شد، اینها فقط قوانین پیش‌فرض هستند. اگر قاضی تشخیص دهد که ماندن کودک نزد پدر (حتی بعد از ۷ سالگی) به صلاح او نیست (مثلاً به دلیل اعتیاد، عدم صلاحیت اخلاقی یا ناتوانی در مراقبت)، می‌تواند حضانت را همچنان به مادر بسپارد. حرف آخر را همیشه «مصلحت کودک» می‌زند.

جدول زیر این روند را به طور خلاصه نشان می‌دهد:

۲. حق ملاقات: حفظ رابطه والد و فرزندی

فراموش نکنید که حضانت به معنای حذف والد دیگر از زندگی فرزند نیست. والدی که حضانت را بر عهده ندارد، حق ملاقات منظم با فرزند خود را دارد. این حق، هم برای والد و هم برای فرزند است و هیچ‌کس نمی‌تواند مانع آن شود. اگر بر سر زمان و مکان ملاقات توافق نکنید، دادگاه آن را تعیین خواهد کرد. ممانعت از ملاقات فرزند می‌تواند حتی منجر به سلب حضانت از والد خاطی شود.

گاهی شرایطی پیش می‌آید که سوالات جدیدی را در ذهن شما ایجاد می‌کند. در ادامه به دو مورد از این شرایط خاص می‌پردازیم.

۱. در صورت باردار بودن زن بعد از طلاق چه حقوقی به او تعلق می گیرد؟

اگر در زمان تصمیم به جدایی باردار هستید، نگران نباشید. بارداری مانعی برای طلاق نیست، اما قانون حقوق ویژه‌ای برای شما و جنین در نظر گرفته است.

• نفقه تا پایان بارداری: شوهر شما موظف است تا زمان به دنیا آمدن فرزند، نفقه کامل شما را پرداخت کند.

• هزینه‌های زایمان: تمام مخارج مربوط به زایمان نیز بر عهده مرد است.

• عده طلاق: دوران عده شما تا زمان وضع حمل ادامه خواهد داشت. یعنی تا قبل از به دنیا آمدن نوزاد، نمی‌توانید ازدواج مجدد کنید.

۲. آیا در صورت فوت زن این حقوق به وراث او منتقل می شوند؟

این سوالی است که شاید کمتر کسی به آن فکر کند، اما پاسخ آن مثبت است. حقوق مالی شما مانند مهریه، نفقه معوقه و اجرت‌المثل، در حکم «بدهی» مرد به شما هستند. اگر خدای نکرده شما قبل از دریافت کامل این حقوق فوت کنید، ورثه شما (مانند پدر، مادر یا فرزندانتان) می‌توانند به صورت قانونی این مطالبات را از شوهرتان پیگیری و دریافت کنند.