آیا خانه پدری به نام همسر اول، پس از فوت پدر، قابل بازپس‌گیری است؟

بله، امکان طرح دعوای اثبات صوری بودن معامله و مطالبه سهم‌الارث از ملک مورد نظر وجود دارد، اما اثبات آن نیازمند ارائه دلایل و مستندات قوی و پیگیری حقوقی دقیق است. اگرچه اصل بر صحت اسناد رسمی است، اما در صورت اثبات صوری بودن انتقال، ملک به ماترک پدر بازگشته و بین تمامی وراث تقسیم خواهد شد.

بررسی تخصصی و قانونی

مسئله مطرح شده توسط شما، یکی از چالش‌های رایج در دعاوی ارثی است که در آن انتقال اموال پیش از فوت متوفی، مورد تردید وراث قرار می‌گیرد. در این خصوص، نکات حقوقی زیر حائز اهمیت است:

• اصل بر عدم تعلق ملک به ترکه:

  • به طور کلی، اموالی که متوفی در زمان حیات خود به صورت رسمی به نام شخص دیگری منتقل کرده باشد، دیگر جزو دارایی‌های او در زمان فوت (ترکه) محسوب نمی‌شود و وراث نسبت به آن حقی نخواهند داشت.
  • این اصل بر پایه "اصل صحت عقود و انتقالات" استوار است؛ یعنی فرض بر این است که هر معامله‌ای که انجام شده، صحیح و با قصد واقعی طرفین بوده است.

• استثنا: اثبات صوری بودن معامله:

  • تنها راه برای مطالبه سهم‌الارث از چنین ملکی، اثبات این است که انتقال سند به نام همسر اول، یک معامله "صوری" (ظاهری و غیرواقعی) بوده و قصد واقعی انتقال مالکیت وجود نداشته است.
  • در معامله صوری، طرفین صرفاً ظاهر یک معامله را ایجاد می‌کنند، اما در باطن قصد انشا و ایجاد آثار حقوقی آن معامله را ندارند. این امر ممکن است به دلایل مختلفی از جمله فرار از دین، یا در مورد شما، برای حل و فصل مسائل مربوط به جدایی و ترک منزل توسط همسر اول صورت گرفته باشد.

• بار اثبات (مدارک و دلایل):

  • اثبات صوری بودن معامله بر عهده مدعی (شما و خواهرانتان) است و این امر دشوار تلقی می‌شود. برای غلبه بر "اصل صحت عقود"، نیاز به ارائه دلایل و قرائن قوی دارید.
  • دلایل احتمالی که می‌تواند به اثبات صوری بودن کمک کند:
    • عدم پرداخت ثمن (بهای معامله): اگر ثابت شود که هیچ مبلغی بابت خرید ملک از سوی همسر اول به پدرتان پرداخت نشده است.
    • ادامه تصرف پدر در ملک: اگر پدرتان پس از انتقال سند، همچنان در ملک سکونت داشته یا به هر نحو دیگری تصرف مالکانه بر آن اعمال می‌کرده است.
    • هدف از انتقال: همانطور که اشاره کردید، هدف از انتقال "بخاطر اینکه همسر اول خانه را ترک نکند و از او جدا شود" بوده است. این می‌تواند قرینه‌ای باشد که قصد واقعی انتقال مالکیت نبوده، بلکه صرفاً ابزاری برای حل یک مشکل خانوادگی بوده است.
    • انتقال سه دانگ دیگر: انتقال بعدی سه دانگ دیگر از ملک به نام همسر اول، می‌تواند به عنوان یک "قرینه مهم سوءنیت" یا حداقل تأییدی بر غیرعادی بودن روند انتقال و عدم قصد واقعی انتقال در مرحله اول تلقی شود. این موضوع می‌تواند نشان دهد که روند انتقال ملک به نام همسر اول، نه بر اساس یک معامله واقعی، بلکه بر اساس اهداف و توافقات خاصی خارج از عرف معاملات بوده است.
    • عدم وجود قصد واقعی تملیک: باید ثابت شود که پدر شما قصد واقعی تملیک ملک به همسر اول را نداشته و همسر اول نیز قصد واقعی تملک را نداشته است.

• رویه قضایی:

  • دادگاه‌ها در این گونه دعاوی، به شدت به مستندات و شواهد عینی توجه می‌کنند. صرف ادعا کافی نیست و باید با ارائه مدارک بانکی، شهادت شهود مطلع، اسناد مربوط به نحوه تصرف و نگهداری ملک، و سایر قرائن و امارات، صوری بودن معامله را اثبات کرد.
  • دعوای اثبات صوری بودن معامله، یک دعوای "ادله‌محور" است.

• نتیجه اثبات صوری بودن:

  • در صورت اثبات صوری بودن معامله، دادگاه حکم به ابطال سند انتقال خواهد داد.
  • با ابطال سند، ملک مجدداً به عنوان بخشی از ماترک پدر شما محسوب شده و بر اساس قانون ارث، بین تمامی وراث قانونی (همسر اول، شما و خواهرانتان و سایر وراث احتمالی) تقسیم خواهد شد.

• اقدام فوری و مشاوره با وکیل متخصص:

  • با توجه به پیچیدگی و حساسیت این نوع دعاوی، اکیداً توصیه می‌شود که در اسرع وقت با در دست داشتن تمامی اسناد و مدارک موجود (از جمله رونوشت‌های ثبتی ملک، مدارک مربوط به طلاق، و هرگونه سندی که نشان‌دهنده قصد پدرتان باشد)، به یک وکیل متخصص در امور املاک و ارث مراجعه نمایید. وکیل می‌تواند با بررسی دقیق شرایط، بهترین راهکار حقوقی را ارائه و شما را در جمع‌آوری ادله و طرح دعوا یاری کند.

این تحلیل بر اساس قوانین جاری و رویه قضایی موجود در ایران ارائه شده است.